Այսպես կոչված «Արևմտյան Ադրբեջանի» մասին նարատիվը Բաքվի ճնշման լոկ գործիք չէ։ Այն հանդիսանում է սինխրոնիզացված տեղեկատվական արշավի տարր, որն իրականացվում է զուգահեռաբար Ադրբեջանի, ինչպես նաև Հայաստանում գործող ռուսական և ռուսամետ ազդեցության կենտրոնների կողմից։ Հարյուրավոր նյութերի վերլուծությունը՝ ներառյալ հրապարակային դիվանագիտական ելույթները, քարոզչական հաղորդագրությունները, Ադրբեջանի պետական լրատվամիջոցների հրապարակումները և Հայաստանում ռուսական ու ռուսամետ ալիքների հաղորդումները, բացահայտում է գործողությունների կրկնվող սխեմա։ «Փախստականների վերադարձի» և արտատարածքային «Զանգեզուրի միջանցքի» վերաբերյալ նարատիվի յուրաքանչյուր ուժեղացում ուղեկցվում է Նիկոլ Փաշինյանի դեմ հարձակումների անհապաղ էսկալացիայով, թուրքամետ լինելու մեղադրանքներով և անխուսափելի քաղաքական հեղաշրջման մասին ակնարկներով։ Բաքվի հաղորդագրությունների և Հայաստանում ռուսական ու ռուսամետ նարատիվների միջև կորելյացիան ցույց է տալիս, որ արշավի հիմնական նպատակը ոչ միայն դիվանագիտական ճնշումն է, այլև Հայաստանի կառավարության ռազմավարական թուլացումը և հողի նախապատրաստումը՝ այն ռուսամետ տարբերակով փոխարինելու համար։
Ադրբեջանի նարատիվը
Ադրբեջանական լրատվամիջոցները գտնվում են իշխանությունների խիստ վերահսկողության ներքո, իսկ առանցքային պետական խմբագրություններն ու գերիշխող մասնավոր լրատվամիջոցները գործում են սահմանափակ անկախության պայմաններում։ Հենց նրանք են պատասխանատու «Արևմտյան Ադրբեջանի» և «Զանգեզուրի միջանցքի» մասին նարատիվի համակարգված տարածման համար, որը կատարում է պետական քաղաքականության գործիքի դեր։ Ավելի լայն մեդիա էկոհամակարգում առկա են տարբերություններ այս հաղորդագրության կրկնօրինակման մասշտաբի և ինտենսիվության մեջ, սակայն գերիշխող գիծը մնում է համահունչ կառավարական օրակարգին։
Ադրբեջանական նարատիվի հիմնական դրույթներն են.
- «Արևմտյան Ադրբեջան» հասկացության խթանումը՝ որպես Հայաստանի տարածքի ընկալում։
- Հայաստանին ընդհանրապես և Նիկոլ Փաշինյանին մասնավորապես մարդու իրավունքների խախտման մեջ մեղադրելը, ինչը իբր դրսևորվում է «Արևմտյան Ադրբեջան» «փախստականների» վերադարձի հնարավորության արգելափակմամբ։
- «Զանգեզուրի միջանցքի» գաղափարի առաջմղումը՝ որպես Ադրբեջանը Նախիջևանի էքսկլավի և Թուրքիայի հետ կապող արտատարածքային միջանցք հայկական Սյունիքի մարզով, պնդելով, թե այդ միջանցքը (և դրա արտատարածքային բնույթը) եղել է 2020 թ. 44-օրյա պատերազմն ավարտող համաձայնագրի մաս։
- Նիկոլ Փաշինյանի կերպարի ներկայացումը որպես թույլ ղեկավար, որի արևմտամետ և հակառուսական քաղաքականությունը հասարակության մեջ հենարան չունի, և միաժամանակ այն ակնարկի տարածումը, թե Ռուսաստանը և ռուսամետ ընդդիմությունը ձգտում են պատերազմի Ադրբեջանի դեմ և Լեռնային Ղարաբաղը ուժով հետ բերելու փորձերի։
Նարատիվի նպատակները.
- Հայաստանի նկատմամբ Ադրբեջանի ռևիզիոնիստական (վերանայողական) հավակնությունների նորմալացում՝ զուգորդված ադրբեջանական աշխարհագրական անվանումների խթանմամբ և սեփական պատմական նարատիվի պարտադրմամբ։
- Լեռնային Ղարաբաղից հայերի տեղահանման և այնտեղ հայկական նյութական ժառանգության ոչնչացման վերաբերյալ մեղադրանքներին հակադրել սեփական մեղադրանքները՝ «Արևմտյան Ադրբեջանից» ադրբեջանցիների «արտաքսման» և այնտեղ «ադրբեջանական ժառանգության» ոչնչացման մասին (դահճի և զոհի դերերի փոփոխություն)։
- Նիկոլ Փաշինյանի դիրքերի թուլացում (ինչպես միջազգային հարթակում, այնպես էլ Հայաստանի ներսում)։
- Հայաստանի դեմ հնարավոր պատերազմի համար հիմնավորման ստեղծում՝ որպես կանխարգելիչ պաշտպանության ակտ (Փաշինյանի տապալումից հետո ռուս-հայկական ագրեսիայի դեմ) և «հումանիտար ինտերվենցիա»՝ ի պաշտպանություն «փախստականների» իրավունքների։
Նարատիվային ռազմավարություն, օրինակներ.
- «Արևմտյան Ադրբեջան» հասկացության խթանման հետ կապված նարատիվի ուժգնացումը տեղի ունեցավ Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ վերահսկողություն հաստատելուց հետո։ Սա կապված էր իրավապաշտպան կազմակերպությունների, Եվրոպական խորհրդարանի և այլոց կողմից Ադրբեջանի քննադատության հետ՝ պայմանավորված Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության հարկադիր հեռացմամբ։ Սա վկայում է քննադատությունը չեզոքացնելու ցանկության մասին՝ «մարդու իրավունքների խախտման» մեղադրանքների վրա հիմնված սեփական նարատիվը պարտադրելու միջոցով։
- «Արևմտյան Ադրբեջանի» թեմայի ներմուծումը Ադրբեջանի իշխանությունների համար դարձավ նաև հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորումը արգելափակելու պատրվակ։ Նախկինում համարվում էր, որ հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների խնդիրը Լեռնային Ղարաբաղի հարցն է, և դրա լուծումը ճանապարհ կբացի կարգավորման համար։ Մինչդեռ «Արևմտյան Ադրբեջանի» հայեցակարգի վրա հիմնված ադրբեջանական քաղաքական գործողությունների ինտենսիվացումը սկսվեց 2022 թ. դեկտեմբերին, այսինքն՝ այն ժամանակ, երբ հայկական «Արցախի Հանրապետության» ճակատագիրը, ըստ էության, կանխորոշված էր։ Այդ ժամանակ Ադրբեջանը ստեղծեց այսպես կոչված «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնքը» և «փախստականների վերադարձի» թեման ներառեց կարգավորման պայմանների իր օրակարգում՝ իմանալով, որ թե՛ այդ պահանջը, թե՛ «Զանգեզուրի միջանցքի» արտատարածքայնության պահանջը անընդունելի են Հայաստանի համար, իսկ Հայաստանի կառավարությունը, եթե ընդուներ նման պայմաններ, կկորցներ հասարակական աջակցությունը։
- 2024 թվականից ի վեր ուժգնանում է «Արևմտյան Ադրբեջանի» հայեցակարգի խթանումը Ադրբեջանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունների կողմից (այդ թվում՝ Լեհաստանում. ցուցահանդեսներ նվիրված Արևմտյան Ադրբեջանի «մշակութային ժառանգությանը» կամ հարցազրույցներ այդ թեմայով ԶԼՄ-ներում, օրինակ՝ Radio Wnet-ում)։ Հետևանքը եղավ 2025 թ. հունիսին Իսլամական համագործակցության կազմակերպության Ստամբուլի գագաթնաժողովին մասնակցող երկրների կողմից ստորագրված հռչակագրում «Արևմտյան Ադրբեջանի» թեմայի ներառումը։
- 2025 թ. հունվարին Baku TV-ով Իլհամ Ալիևը հայտարարեց, որ «Արևմտյան Ադրբեջանի» և «փախստականների վերադարձի» հարցը Ադրբեջանի 2025 թ. քաղաքականության առաջնահերթությունն է։ Ծրագրում հայտնվում են մի շարք պահանջներ՝ ուղղված Նիկոլ Փաշինյանին։ Հաջորդ ամիսներին այս թեման ադրբեջանական մեդիայում հայտնվում է մեծ ինտենսիվությամբ, իսկ Հայաստանը (ներառյալ Փաշինյանը) մեղադրվում է «էթնիկ զտումների», «պատմական արդարությանը հակազդելու» և հարաբերությունների կարգավորման կամքի բացակայության մեջ (սա հանդիսանում է տեղեկատվական ճնշման գործիք Փաշինյանի վրա, որպեսզի նա ընդունի պայմաններ, որոնք անընդունելի են հայերի համար)։
- «Արևմտյան Ադրբեջանի» թեման բազմիցս հայտնվում է նաև ադրբեջանական Caliber.az հայալեզու պորտալում։ Մինչդեռ 2025 թ. հուլիսին այդ պորտալը տեղեկացնում է, որ Ռուսաստանը ուժեր և միջոցներ է տեղափոխում Գյումրիի իր ռազմաբազա՝ Հայաստանում հեղաշրջում նախապատրաստելու և իշխանության վերադարձնելու այնպիսի ռուսամետ քաղաքական գործիչների, ինչպիսիք են Ռոբերտ Քոչարյանը, Սերժ Սարգսյանը և Սամվել Կարապետյանը։ Իշխանափոխությունից հետո Ռուսաստանը իբր կօգտագործի Հայաստանը Ադրբեջանի վրա հարձակվելու համար, որպեսզի «վերականգնի կորցրած ազդեցությունը Կովկասում», ընդ որում Ադրբեջանը «ունի բավականաչափ կամք, գործիքներ և քաղաքական փորձ՝ կանխելու տարածաշրջանում ուրիշի սցենարով խաղալը» (այս պնդումը կարելի է համարել կանխարգելիչ հարձակման սպառնալիք՝ ռուսամետ քաղաքական գործիչների իշխանության վերադարձի դեպքում)։
- Նարատիվը, որը ենթադրում է, թե Փաշինյանը և նրա արևմտամետ քաղաքականությունը չունեն հանրային աջակցություն, և մատնանշում է նրա կողմից իշխանության կորստի անխուսափելիությունը, առաջ է տարվել ռուս պրոպագանդիստների կողմից ադրբեջանական լրատվամիջոցներում, օրինակ՝ 2025 թ. հուլիսին Baku TV-ում նման պատկեր է ներկայացրել Սերգեյ Մարկովը։ Այս նարատիվին համահունչ է Musavat պորտալի 2023 թ. նոյեմբերի հոդվածը, որտեղ խոսվում է այն մասին, որ «Փաշինյանի հակառուսական քաղաքականությունը», ինչպես նաև Արևմտյան երկրներից, հատկապես Ֆրանսիայից ստացվող աջակցությունը ծառայում է Հարավային Կովկասի ապակայունացմանը (հոդվածը մեջբերում է ռուս փորձագետների և ենթադրում, որ Արևմուտքը աջակցում է Փաշինյանին Ռուսաստանի հետ հակամարտություն հրահրելու համար, իսկ Փաշինյանը ցանկանում է ստանալ ՆԱՏՕ-ի երկրների աջակցությունը Ադրբեջանի վրա հարձակվելու համար)։ Ադրբեջանական լրատվամիջոցները մեջբերում են նաև հայկական ռուսամետ լրատվամիջոցներին՝ ցույց տալու Փաշինյանի թուլությունը, հանրային աջակցության բացակայությունը և Արևմուտքի հետ մերձեցման քննադատությունը, օրինակ՝ Sherg պորտալը, հղում անելով հայկական Past պորտալին, գրում է Փաշինյանի քննադատության մասին՝ Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները թուլացնելու, «Զանգեզուրի միջանցքի» վերահսկողությունը ԱՄՆ-ին հանձնելու և Ֆրանսիային այնտեղ թողնելու պատրաստակամության համար, և եզրակացնում, որ Արևմուտքի աջակցությունը Հայաստանին ոչինչ չի տա։
- Նարատիվը, ըստ որի 2020 թ. Փաշինյանը պարտավորվել է ապահովել «Զանգեզուրի միջանցքի» արտատարածքայնությունը և ռուսական ուժերի մուտքը Սյունիք՝ դրա պաշտպանության համար, հայտնվել է նաև Վաշինգտոնում Հայաստանի, Ադրբեջանի և ԱՄՆ-ի միջև ամերիկյան կոնսորցիումի կողմից Սյունիքով անցնող ճանապարհի (որը համաձայնագրում չի կոչվում «Զանգեզուրի միջանցք») կառավարման վերաբերյալ համաձայնագրի ստորագրումից հետո. օրինակ՝ հոդվածներ Musavat-ում 2025 թ. օգոստոսի կեսերին։
Նարատիվի ապակառուցում (դեկոնստրուկցիա).
- «Արևմտյան Ադրբեջան» հասկացությունը հայտնվել է միայն XX դարի 90-ականների վերջին (Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից ավելի լայն քարոզչությունը սկսվել է մոտ 2007 թ.) և չունի պատմական հիմնավորում։ Այն հիմնված է կեղծ պատմական մանիպուլյացիայի վրա, ըստ որի հայերը Հարավային Կովկասում հայտնվել են միայն XIX դարի սկզբին Ռուսաստանի կողմից այն գրավելուց հետո, իսկ մինչ այդ այն բնակեցված է եղել թյուրքական բնակչությամբ։ Սա հակասում է համընդհանուր ճանաչում գտած պատմական փաստերին։ Պատմական մանիպուլյացիաներին ուղեկցում է նաև ադրբեջանական աշխարհագրական անվանումների պարտադրումը, ինչը հիմնավորվում է ռուսական նվաճումից հետո աշխարհագրական անվանումների իբր հայկականացմամբ։ Օրինակ է Զանգեզուր թյուրքական անվանման կիրառումը և միջազգային բանավեճում «Զանգեզուրի միջանցք» հասկացության առաջմղումը, այնինչ այդ մարզի հայկական անվանումը Սյունիք է, և այն ավելի հին է, քան Զանգեզուր անվանումը։ Ուստի «Զանգեզուրի միջանցք» տերմինը չունի չեզոք բնույթ, և ռևիզիոնիստական միտումները սերտորեն կապված են դրա հետ։
- Անձինք, ում Ադրբեջանի իշխանությունները անվանում են «փախստականներ Արևմտյան Ադրբեջանից», չեն հանդիսանում ո՛չ փախստական, ո՛չ էլ նույնիսկ ներքին տեղահանված անձ (IDP)։ Համաձայն Ժնևի կոնվենցիայում ամրագրված փախստականի սահմանման՝ դա անձ է, ով ստիպված է գտնվել իր քաղաքացիության երկրից դուրս, մինչդեռ այս դեպքում խոսքը Ադրբեջանի քաղաքացիների մասին է, ովքեր գտնվում են Ադրբեջանի տարածքում։ Իսկ IDP է համարվում այն անձը, ով ստիպված է եղել տեղափոխվել իր քաղաքացիության երկրի ներսում, ինչը նույնպես կիրառելի չէ այս դեպքում (խոսքը տարածքների մասին է, որոնք երբեք չեն եղել Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքի մաս)։ Իրականում 80-ականների վերջին և 90-ականների սկզբին տեղի է ունեցել բնակչության հարկադիր փոխանակում, այսինքն՝ մոտ 200 հազար հայեր ստիպված են եղել լքել Ադրբեջանը, և մոտ 200 հազար ադրբեջանցիներ ստիպված են եղել լքել Հայաստանը, և չնայած դա խախտում էր մարդու իրավունքները անհատական մակարդակում, այն կրում էր սիմետրիկ բնույթ միջպետական հարաբերություններում և նախադեպ չէր հանդիսանում։
Ռուսական/Ռուսամետ նարատիվը
Հայաստանում տիրում է խոսքի ազատություն և լրատվամիջոցների բազմակարծություն, ինչի դրսևորումն է իշխանության նկատմամբ քննադատական, այդ թվում՝ վարկաբեկող ագրեսիվ հարձակումների հատկանիշներ պարունակող նյութերի առկայությունը։ Միաժամանակ, ռուսական մեդիա գործիքները հանդիսանում են քարոզչական գործիք՝ խստորեն ենթարկված Ռուսաստանի կայսերական նպատակներին։ Հայկական ռուսամետ նարատիվը, հետևաբար, ֆորմալ առումով անկախ է, բայց գտնվում է Ռուսաստանի իշխանությունների քաղաքական գործիքների ազդեցության տակ, և ուստի անուղղակիորեն իրականացնում է նրանց նպատակները։ Ռուսական և ռուսամետ նարատիվում առաջին պլանում է Փաշինյանին որպես Արևմուտքի խամաճիկ ներկայացնելը։ Թուրքամետ լինելու թեման կատարում է օժանդակ դեր և հայտնվում է հիմնականում Զանգեզուրի միջանցքի շուրջ վեճերի համատեքստում։
Ռուսական/ռուսամետ նարատիվի հիմնական դրույթներն են.
- Փաշինյանին մեղադրելը Ադրբեջանի և Թուրքիայի քաղաքականության իրականացման մեջ, ինչի արտահայտությունը պետք է լիներ նրա ենթադրյալ համաձայնությունը «Զանգեզուրի միջանցքի» արտատարածքայնությանը և Ադրբեջանի հավակնությունների ճանաչումը «Արևմտյան Ադրբեջանի» նկատմամբ։
- Փաշինյանի հայկականությունը կասկածի տակ դնելը, նրան դավաճանության և ավտորիտարիզմի, ընդդիմությանը հետապնդելու մեջ մեղադրելը, ինչպես նաև ակնարկելը, որ նա թուրք է կամ առնվազն ծառայում է Թուրքիային։
- Արևմուտքի կերպարի խթանումը որպես Թուրքիային և Ադրբեջանին աջակցող և Ռուսաստանին ու Իրանին թուլացնող ուժ՝ ի վնաս Հայաստանի անվտանգության։
- Ռուսաստանի կերպարի խթանումը որպես Հայաստանի անվտանգության միակ երաշխավոր և Ռուսաստանի շահերին հակասող գործողությունների, այդ թվում՝ Ուկրաինային աջակցելու գնահատումը որպես հարված Հայաստանի անվտանգությանը։
Նարատիվի նպատակները.
- Նիկոլ Փաշինյանի վարկաբեկում։
- Հայաստանի ժողովրդավարական բնույթի կասկածի տակ դնում, ինչը կարող է արդարացում հանդիսանալ ռուսամետ ուժերի կողմից իշխանության հակասահմանադրական զավթման համար։
- Արևմտամետ քաղաքական կողմնորոշման վարկաբեկում և Հայաստանի նկատմամբ Ռուսաստանի պրոտեկտորատի խթանում՝ որպես նրա անվտանգությանը ծառայող միակ լուծում։
- Անկախության, ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության կորստի վախի սերմանում։
- Անարդարության և մեկուսացման զգացման սերմանում՝ կապված Լեռնային Ղարաբաղի կորստի, Ադրբեջանի հետագա պահանջների և Արևմուտքի կողմից «Հայաստանի ցավերի» նկատմամբ անտարբերության համոզմունքի հետ։
- Զայրույթի և ատելության տարածում թշնամիների (թյուրքական աշխարհի և նրան իբր աջակցող Արևմուտքի) նկատմամբ և համոզմունքի ձևավորում, որ Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների կարգավորումը նշանակում է դավաճանություն։
Նարատիվային ռազմավարություն, օրինակներ.
- Նարատիվը, որը Փաշինյանին պատասխանատու էր համարում 44-օրյա պատերազմում պարտության համար, աստիճանաբար զարգացավ դեպի դավաճանության, Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանին միտումնավոր հանձնելու մեղադրանքներ։
- 2025 թ. ուժգնացավ Փաշինյանին վարկաբեկող արշավը, մասնավորապես՝ մեմերի շարքը, որոնք ներկայացնում էին Փաշինյանին թուրքական հագուստով և որպես օսմանյան ծառա։ Այս նարատիվի մեջ էին տեղավորվում նաև այն նյութերը, որոնք ակնարկում էին, թե Փաշինյանը թուրքական ծագում ունի։
- Նարատիվն այն մասին, որ Ադրբեջանը գիտակցում է Փաշինյանի թուլությունը և պարտադրում է նրան հերթական զիջումները՝ առանց հարաբերությունները կարգավորելու մտադրության, իսկ Փաշինյանի արևմտամետ կուրսը և Ռուսաստանից երես թեքելը նպաստում է Ադրբեջանին, քանի որ միայն Ռուսաստանն է ունակ պաշտպանել Հայաստանը Ադրբեջանից, մինչդեռ Արևմուտքը ցանկանում է օգտագործել Փաշինյանին և Հայաստանը Ռուսաստանի ու Իրանի դեմ։ Այս համատեքստում հայտնվում են նաև ակնարկներ, որ Ադրբեջանը գիտակցում է, որ Փաշինյանը կընկնի, և այդ պատճառով նրա համար նշանակություն չունի, որ Ադրբեջանի և Թուրքիայի կողմից պահանջների բազմապատկումը նրան թուլացնում է. Ադրբեջանը պարզապես ցանկանում է կորզել Փաշինյանից այն, ինչ հնարավոր է՝ ի վնաս Հայաստանի, և պատրաստվում է ռազմական առճակատման նրա անկումից հետո։ Նմանատիպ նարատիվ բազմիցս հայտնվել է, օրինակ՝ Yerkramas-ում (Ռուսաստանում հայկական սփյուռքի մարմին), օրինակ՝ 2025 թ. հուլիսի 9-ի հոդվածը։
- Նարատիվը, որը ենթադրում է, թե Փաշինյանը համաձայնել է արտատարածքային «Զանգեզուրի միջանցքին», բազմիցս հայտնվել է «Ռիբարի» (Rybar) հետ կապված տելեգրամյան ալիքներում, որոնք զբաղվում են Հարավային Կովկասի թեմատիկայով։ Խոսքը ոչ թե «Ռիբարի» հիմնական ալիքի, այլ նրա ճյուղավորումների և փոխկապակցված նախագծերի մասին է, որոնք օգտագործվում են Հայաստանի վերաբերյալ տեղեկատվական հոսքը օպերատիվ կերպով ձևավորելու համար։
- Վաշինգտոնում «Trump Route for International Peace and Prosperity»-ի («Թրամփի երթուղի՝ հանուն միջազգային խաղաղության և բարգավաճման») վերաբերյալ համաձայնագրի ստորագրումից հետո հայտնվեց նարատիվ, որ դա Ադրբեջանի պահանջների կատարում է և նշանակում է Հայաստանի կողմից ինքնիշխանության կորուստ (մասնավորապես՝ բազմաթիվ նյութեր Rybar-ում, Yerkramas-ում, Sputnik Armenia-ում, ինչպես նաև այլ ռուսամետ լրատվամիջոցներում)։
- Ռուսամետ նարատիվում Փաշինյանին հաճախ կապում են Սաակաշվիլիի և Զելենսկիի հետ՝ որպես Արևմուտքի խամաճիկներ, ովքեր, առաջնորդվելով հակառուսական քաղաքականությամբ, իրենց երկրները հասցրել են աղետի և տարածքային կորուստների (օրինակ՝ ռուսական Anna News տելեգրամյան ալիքը)։ Այս նարատիվը կարող է հայերին նախապատրաստել նոր գործարքի, որը Ռուսաստանը կարող է փորձել կնքել Ադրբեջանի հետ՝ նրան տալով ամբողջական կամ մասնակի վերահսկողություն Սյունիքի նկատմամբ, փոխարենը ստանալով համաձայնություն այնտեղ ռուսական ուժերի ներկայության և Արևմուտքի հետ մերձեցումից հրաժարվելու դիմաց։ Տարածքային կորուստների մեղքը, ըստ այդ սցենարի, կբարդվի Փաշինյանի վրա, ճիշտ այնպես, ինչպես հիմա նրա վրա է բարդվում Լեռնային Ղարաբաղի կորստի մեղքը, չնայած որ Ռուսաստանն է, որ չի կատարել այդ մասով իր պարտավորությունները։
Նարատիվի ապակառուցում (դեկոնստրուկցիա).
- «Փաշինյանի դավաճանության» մասին նարատիվը ի հայտ եկավ 2020 թ. պատերազմում պարտությունից հետո, այնուհետև ուժգնացավ Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքի շրջափակումից, և հետո՝ Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի գրավումից ու անկլավի առաջնորդների, այդ թվում՝ ռուս օլիգարխ Ռուբեն Վարդանյանի ձերբակալությունից հետո։ Այս նարատիվը կոչված է շեղելու ուշադրությունը Հայաստանի հանդեպ իր պարտավորությունները չկատարելու համար Ռուսաստանի պատասխանատվությունից, ինչպես նաև Հայաստանի թիկունքում Ադրբեջանի հետ գործարքներից։
- Փաշինյանին «Զանգեզուրի միջանցքի» արտատարածքային բնույթը իբր ընդունելու մեջ մեղադրող և «Թրամփի կամուրջը» նման բնույթ ունեցող ներկայացնող նարատիվը կոչված է շեղելու ուշադրությունը այն փաստից, որ հենց Ռուսաստանն է պարտադրել Փաշինյանին այդ հարցին վերաբերող դրույթը 44-օրյա պատերազմն ավարտող համաձայնագրում, և այնուհետև, չնայած նրանում խոսք չկար արտատարածքայնության մասին, ճնշում էր գործադրում Հայաստանի վրա, որպեսզի նման միջանցք ստեղծվի և վերահսկվի ռուս «խաղաղապահների» կողմից։ Բացի այդ, «Արևմտյան Ադրբեջանի» վերաբերյալ նարատիվը հիմնված է Փաշինյանին ուղղված անճշմարիտ մեղադրանքի վրա, թե նա համաձայնել է Ադրբեջանի պահանջներին այս հարցում։
- «Փաշինյանի ռեժիմի» ենթադրյալ ավտորիտարիզմի վերաբերյալ նարատիվը նպատակ ունի հայերին նախապատրաստել ժողովրդավարությունից նահանջին, ռուսամետ ավտորիտար կառավարման վերականգնմանը և ռուսամետ թիմի կողմից իշխանության հնարավոր ուժային զավթմանը։
Հետաքննության եզրակացություններ. Հայաստանի վրա ճնշման համատեղ մեխանիզմ
Ժամանակագրության և հաղորդագրությունների բովանդակության համադրումը բացահայտում է Հայաստանի վրա ճնշման կուռ մեխանիզմ։ Ադրբեջանի՝ «Արևմտյան Ադրբեջանի» մասին ռևիզիոնիստական նարատիվի ուժգնացումը տեղի է ունենում Նիկոլ Փաշինյանի դեմ ռուսամետ հարձակումների ալիքներին զուգահեռ։ Հաղորդակցության երկու հոսքերն էլ փոխադարձաբար ուժեղացնում են միմյանց և ստեղծում են միասնական տեղեկատվական ճնշում, որի նպատակն է Հայաստանի կառավարության ապալեգիտիմացումը և նրա արևմտամետ կուրսի խափանումը։ Ադրբեջանը օգտագործում է պատմա-տարածքային նարատիվը՝ Հայաստանը որպես մարդու իրավունքները խախտող պետություն ներկայացնելու և հարաբերությունների կարգավորումը արգելափակելու համար։ Ռուսաստանը հարվածում է Փաշինյանին՝ նրան ներկայացնելով որպես աջակցությունից զրկված և Արևմուտքի կողմից վերահսկվող քաղաքական գործիչ։ Երկու գործողությունների համատեղ արդյունքը Հայաստանի կառավարության թուլացումն է և Բաքվի ու Մոսկվայի շահերին համապատասխանող իշխանափոխության համար պայմանների ստեղծումը։
Հեղինակ՝ դոկտոր Վիտոլդ Ռեպետովիչ
«ՄՈՒԳԱ» ծրագիր. «Հրապարակումը պատրաստվել է Մոլդովայի, Ուկրաինայի, Վրաստանի և Հայաստանի տեղեկատվական միջավայրի ընթացիկ մշտադիտարկման հիման վրա, որն իրականացվում է «ՄՈՒԳԱ» ծրագրի II մոդուլի («Թվային հետաքննություններ և ազդեցության գործողությունների վերլուծություն՝ հանուն Մոլդովայի, Ուկրաինայի, Վրաստանի և Հայաստանի հասարակությունների տեղեկատվական միջավայրի անվտանգության») շրջանակներում։ Ծրագիրն իրականացվում է «INFO OPS Polska» հիմնադրամի և DFRLab-ի (Ատլանտյան խորհուրդ) կողմից։
Գործողությունները ֆինանսավորվում են պետական բյուջեից՝ Լեհաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարի «Հանրային դիվանագիտություն 2024–2025. եվրոպական չափում և հակազդեցություն ապատեղեկատվությանը» մրցույթի շրջանակներում։ Հրապարակումն արտահայտում է բացառապես հեղինակների տեսակետները և չի կարող նույնացվել Լեհաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարության պաշտոնական դիրքորոշման հետ»։
Հրավիրում ենք ծանոթանալ նաև Մոլդովայի, Ուկրաինայի, Վրաստանի և Հայաստանի տեղեկատվական միջավայրերի ուսումնասիրության զեկույցներին՝
- Հայաստանի տեղեկատվական միջավայրի ուսումնասիրություն. https://infoops.pl/badanie-srodowiska-informacyjnego-armenii/
- Մոլդովայի տեղեկատվական միջավայրի ուսումնասիրություն. https://infoops.pl/badanie-srodowiska-informacyjnego-moldawii/
- Վրաստանի տեղեկատվական միջավայրի ուսումնասիրություն. https://infoops.pl/badanie-srodowiska-informacyjnego-gruzji/
- Ուկրաինայի տեղեկատվական միջավայրի ուսումնասիրություն. https://infoops.pl/badanie-srodowiska-informacyjnego-ukrainy/
