Cel mai recent studiu MUGA, realizat de Fundația INFO OPS Plskai DFRLab în spațiul informațional al Republicii Moldova, documentează în detaliu impactul acțiunilor de dezinformare și propagandă rusești.
Studiul acoperă perioada septembrie – decembrie 2024. Analizează modul în care manipulările informaționale (FIMI) destabilizează societățile, amplifică diviziunile politice și subminează securitatea Republicii Moldova. Rezultatele sale scot la iveală amploarea războaielor informaționale contemporane și efectele lor pe termen lung.
Republica Moldova se află într-un moment crucial al istoriei sale moderne. Alegerile prezidențiale, care au avut loc pe 20 octombrie, au exercitat o influență decisivă asupra dezvoltării ulterioare a acestui stat mic, dar strategic important din Europa de Est. Moldovenii au decis nu doar alegerea noului președinte, ci și direcția în care va merge țara lor: continuarea drumului integrării cu Uniunea Europeană sau rămânerea sub influența puternică a Rusiei. Președinta de atunci, Maia Sandu, a susținut ferm cursul proeuropean, care a adus Republicii Moldova statutul de țară candidată la UE, iar obiectivul său era înscrierea acestei direcții strategice în Constituție.
Cu toate acestea, procesul democratic s-a confruntat cu numeroase obstacole. Rusia, care de ani de zile încearcă să-și mențină sfera de influență în regiune, și-a intensificat acțiunile de destabilizare pentru a perturba traiectoria proeuropeană a Republicii Moldova. Kremlinul, folosind instrumente de război hibrid, cum ar fi dezinformarea, atacurile cibernetice, manipulările opiniei publice și finanțarea candidaților proruși, a încercat să submineze procesul electoral și să slăbească democrația moldovenească. Rezultatele acestor alegeri au avut consecințe de anvergură atât pentru viitorul țării, cât și pentru stabilitatea întregii regiuni.
Intensificarea ingerințelor rusești în alegeri
În perioada premergătoare alegerilor s-a observat o intensificare a tentativelor rusești de a perturba procesul electoral. Autoritățile Republicii Moldova au detectat acțiuni care vizau subminarea caracterului democratic al alegerilor și slăbirea încrederii în instituțiile statului. Un exemplu a fost operațiunea de cumpărare a voturilor la scară largă, organizată de oligarhul prorus Ilan Șor, aflat în Rusia. Poliția moldovenească a dezvăluit că se plănuia mituirea a cel puțin 130.000 de cetățeni, alocând pentru acest scop aproximativ 15 milioane de dolari.
Șor, care a jucat un rol cheie în tentativele de destabilizare a țării, a fost condamnat în lipsă pentru fraude financiare și spălare de bani. Legăturile sale cu serviciile de informații rusești și structurile politice proruși au fost documentate pe larg.
Campanii de destabilizare și acțiuni hibride
Rusia a sprijinit activ instruirea activiștilor proruși, care au avut loc, printre altele, în Serbia, Bosnia și pe teritoriul Rusiei. Aceste instruiri includeau pregătirea participanților pentru organizarea de revolte, ciocniri cu poliția și tentative de lovituri de stat. Aceste acțiuni au fost finanțate prin rețele legate de Ilan Șor.
Mass-media rusești și platformele de socializare au devenit instrumente de răspândire a dezinformării, al cărei scop era generarea de tensiuni sociale. Au fost diseminate narațiuni false menite să incite frica față de integrarea Republicii Moldova cu UE, sugerând, printre altele, că aceasta va aduce crize economice și sociale.
Dezvăluirea mecanismelor de destabilizare
Autoritățile Republicii Moldova, cu sprijinul partenerilor internaționali, au desfășurat operațiuni de demascare a acțiunilor de destabilizare. Au fost efectuate numeroase percheziții și rețineri, care au demonstrat că Rusia a utilizat rețele de boți și documente false pentru a manipula opinia publică.
Viitorul Republicii Moldova
În fața amenințării crescânde a ingerinței din partea Rusiei, alegerile din 2024 au fost cruciale pentru determinarea viitorului Republicii Moldova. Sprijinul din partea Occidentului, inclusiv sancțiunile împotriva oligarhilor și sprijinul financiar pentru guvernul proeuropean, a avut o importanță decisivă pentru protejarea democrației și suveranității statului.
Comunitatea internațională a trebuit să se alăture forțelor care aspiră la integrarea cu UE, pentru a asigura Republicii Moldova stabilitate și dezvoltare democratică. În contextul intensificării acțiunilor Kremlinului, rezultatul alegerilor a devenit un punct de cotitură, care ar putea decide direcția în care se va îndrepta țara în anii următori.
Analiza operațiunilor informaționale rusești indică caracterul lor complex și multidimensional. Kremlinul utilizează propaganda ca instrument pentru atingerea obiectivelor strategice politice, militare și economice. În fața escaladării agresiunii informaționale rusești împotriva Republicii Moldova, este necesară monitorizarea și contracararea continuă a dezinformării, atât la nivel național, cât și internațional. Protejarea spațiului informațional rămâne un element cheie în lupta pentru stabilitate și securitate globală.
Mai multe informații veți găsi în raportul nostru, a cărui publicare va avea loc pe 31 decembrie 2024. Vă invităm să-l consultați!
Proiectul este finanțat din bugetul de stat în cadrul concursului Ministrului Afacerilor Externe al Republicii Polone „Diplomația publică 2024-2025 – dimensiunea europeană și contracararea dezinformării”.
Publicația exprimă exclusiv opiniile autorului și nu poate fi asimilată cu poziția oficială a Ministerului Afacerilor Externe al Republicii Polone.
Operacje wpływu (FIMI) na bezpieczeństwo Mołdawii
Mołdawia od kilku lat stoi w obliczu wzmożonych działań propagandowych o charakterze hybrydowym, których źródłem – zgodnie z przedstawionymi w tekście badaniami – jest przede wszystkim Federacja Rosyjska. Wybory prezydenckie przeprowadzone 20 października 2024 roku, mające zdecydować, czy kraj pozostanie na drodze proeuropejskiej, czy raczej umocni swoje relacje z Kremlem, stały się kluczowym momentem dla zrozumienia faktycznego zasięgu i intensywności rosyjskiej ingerencji. W toku śledztwa ustalono, że różnorodne techniki dezinformacji, manipulacji w mediach i nacisków finansowych były częścią zorganizowanej operacji. Wyniki referendum w sprawie integracji europejskiej dodatkowo wyostrzyły spory o przyszły kierunek polityki zagranicznej Mołdawii.
Analiza mediów tradycyjnych i społecznościowych oraz identyfikacja kluczowych aktorów
W ramach przeprowadzonych badań Fundacji INFO OPS Polska i DFRLab przeanalizowano różne kanały komunikacji, począwszy od tradycyjnych stacji telewizyjnych, prasy i radia, aż po media internetowe i konta w mediach społecznościowych (TikTok, Facebook, Telegram, YouTube, X). Analiza potwierdza, że Rosja odgrywa najważniejszą rolę w kampaniach dezinformacyjnych, próbując osłabić mołdawską suwerenność i proeuropejski kurs rządu.
Rosja wykorzystuje przede wszystkim:
- Media tradycyjne z licencjami na nadawanie w Mołdawii – do niedawna retransmitujące sygnały kanałów takich jak Pervyj Kanal czy RTR, co zapewniało szeroki dostęp do rosyjskich treści i narracji politycznych. Ujawniono jednak przypadki odebrania licencji stacjom nadającym kremlowską propagandę.
- Portale internetowe (np. Sputnik Moldova) i strony afiliowane z prorosyjskimi politykami (np. Ilana Șora).
- Sieć anonimowych kont w mediach społecznościowych (Telegram, Facebook, TikTok) – w wyniku śledztwa zidentyfikowano liczne profile rozpowszechniające treści antyzachodnie.
- Grupy regionalne w Naddniestrzu i Gagauzji – działające zgodnie z linią kremlowską media separatystycznych władz, często powiązane z rosyjskimi służbami lub sponsorowane przez struktury biznesowe bliskie Moskwie.
Źródła dezinformacji
W wyniku śledztwa przeprowadzonego przez wspomniane organizacje zidentyfikowano Federację Rosyjską jako jedynego, najważniejszego aktora zewnętrznego wpływającego na sytuację w Mołdawii. Inne kraje nie odgrywają tak znacznej roli.
Podatności w Mołdawii, które wykorzystuje Federacja Rosyjska
W badanych materiałach wyłania się obraz co najmniej pięciu kluczowych obszarów podatnych na manipulację ze strony Rosji. Każdy z nich odgrywa istotną rolę w destabilizowaniu ładu wewnętrznego i wpływa na świadomość społeczną:
- Podatność religijna
Ścisłe powiązania Mołdawskiej Cerkwi Prawosławnej z Patriarchatem Moskiewskim przekładają się na podatność grup wyznaniowych na prorosyjskie narracje, zwłaszcza w kwestii konserwatywnych wartości czy relacji z Zachodem.
- Podatność etniczna
W śledztwach prowadzonych przez obie organizacje wielokrotnie wskazano na wyjątkową rolę regionu Naddniestrza i Gagauzji, gdzie dominującej pozycji używają prorosyjscy liderzy. Separatyzm i poczucie „odrębnej tożsamości” stanowią punkt zaczepienia dla rosyjskiej propagandy.
- Podatność polityczna
Promowanie prorosyjskich kandydatów (Ilan Șor, Igor Dodon), kampanie kupowania głosów i destabilizacja procesu wyborczego (w toku śledztwa ustalono m.in. plany przekupienia aż 130 tys. obywateli) pokazują, jak silnie polityka Mołdawii jest narażona na presję zewnętrzną.
- Podatność związana z bezpieczeństwem
Rosja stosuje argumentację o potencjalnym zagrożeniu militarnym (stacjonowanie wojsk w Naddniestrzu) czy próbach wciągania kraju w zewnętrzne konflikty, aby wywoływać lęk w społeczeństwie. Przekaz o rzekomym „zagrożeniu z Zachodu” osłabia proeuropejskie dążenia.
- Podatność gospodarcza
Kreml buduje zależność energetyczną, używając szantażu gazowego i jednocześnie obiecując korzyści ekonomiczne w zamian za lojalność wobec polityki prorosyjskiej. Kryzysy w dostawach surowców stały się narzędziem podważania zaufania do prozachodniego rządu.
Case study: „Pilny apel gwiazd Hollywood”
W wyniku śledztwa organizacji badawczych wykryto nagranie, w którym celebryci – nieświadomi prawdziwego znaczenia rosyjskich słów – wzywali do obalenia prezydent Mai Sandu. Film, zatytułowany „Pilny apel gwiazd Hollywood do Mai Sandu”, opublikowano na TikToku, na koncie @oleg_spb2. Dzięki analizie ustalono, że był to element szerszej akcji, której celem stało się ośmieszenie proeuropejskiego rządu. Ten przykład ilustruje, jak w ramach operacji wpływu Rosja potrafi instrumentalnie wykorzystać nawet zagraniczne gwiazdy, docierając w ten sposób do masowego audytorium w sieci.
Rekomendacje
Aby przeciwdziałać rosyjskim operacjom dezinformacyjnym i chronić mołdawską przestrzeń informacyjną, zaleca się:
- Wzmacnianie kompetencji cyfrowych społeczeństwa
Prowadzenie szkoleń i kampanii edukacyjnych uczących rozpoznawania fake newsów, deepfake’ów czy sponsorowanych treści wyborczych.
- Rozwój profesjonalnych struktur analitycznych
Utworzenie stałych komórek monitorujących dezinformację (np. w ministerstwach spraw wewnętrznych czy obrony), współpracujących z ekspertami w zakresie cybersecurity i OSINT.
- Wprowadzenie surowszych wymogów transparentności finansowej mediów
Obowiązek pełnego ujawniania źródeł finansowania portali, stacji radiowych i telewizyjnych, zwłaszcza gdy zachodzi podejrzenie finansowania z zewnątrz.
- Kontynuacja reform w TeleRadio-Moldova
Dalsza depolityzacja i uniezależnienie publicznego nadawcy tak, by minimalizować ryzyko politycznych nacisków i promowania jednostronnej narracji.
- Współpraca międzynarodowa
Wsparcie ze strony UE i innych instytucji w walce z dezinformacją (szkolenia, narzędzia weryfikacji fact-checkingowej, know-how z zakresu budowania odporności informacyjnej).
- Budowanie odporności w regionach autonomicznych
Kompleksowe programy dla Gagauzji i Naddniestrza (inwestycje infrastrukturalne, kultura, edukacja), co ograniczy skuteczność narracji prorosyjskich.
- Regulacje przeciw szerzeniu nienawiści i agresywnych przekazów
Stworzenie odpowiednich podstaw prawnych do blokowania treści, które w oczywisty sposób wzywają do przemocy (np. „Zniszczmy Sandu”).
- Zróżnicowanie źródeł energii
Zmniejszenie uzależnienia od rosyjskich surowców (dywersyfikacja dostaw gazu, inwestycje w energię odnawialną) wprost przekłada się na ograniczenie szantażu politycznego.
- Wspieranie niezależnego dziennikarstwa śledczego
Umożliwienie dochodzeń i publikacji, które ujawniają przykłady korupcji i powiązań pomiędzy aktorami politycznymi a zagranicznymi sponsorami.
- Kampanie społeczne o charakterze integracyjnym
Promowanie inkluzywności wobec różnych grup etnicznych i religijnych w Mołdawii, tak by nie pozostawiać im wyłącznie kanałów o charakterze propagandowym.
Wyniki śledztwa i opisane w artykule działania jednoznacznie wskazują, że to właśnie Federacja Rosyjska, posługująca się szerokim wachlarzem środków dezinformacyjnych, w największym stopniu wpływa na kształt mołdawskiej przestrzeni informacyjnej i stara się podważyć dążenia Kiszyniowa do integracji z Unią Europejską.
Skala i kompleksowość rosyjskich operacji dezinformacyjnych czynią z nich realne zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego i stabilności demokratycznej Mołdawii. Zasygnalizowane rekomendacje pokazują, że odpowiedzią na presję z zewnątrz musi być systemowa i wielowątkowa polityka, łącząca reformy medialne, edukację cyfrową oraz zdecydowane działania prawne. W obliczu nasilających się form manipulacji i prób finansowania kolejnych kampanii wyborczych z zagranicy, tylko zbudowanie trwałej odporności społecznej i wzmacnianie instytucji publicznych może zapewnić, że Mołdawia obierze kierunek w pełni autonomiczny, odpowiadający rzeczywistym aspiracjom jej obywateli.
Artykuł powstał na podstawie raportu „Projekt MUGA – Badanie środowiska informacyjnego: Mołdawia”, realizowanego przez Fundację INFO OPS Polska oraz DFRLab (Atlantic Council). Więcej informacji znajdą Państwo w pełnej wersji opracowania, która zostanie udostępniona 31 grudnia 2024 roku – zapraszamy!
Publikacja została zrealizowana w ramach projektu MUGA: Przeciwdziałanie dezinformacji i analiza zagrożeń dla bezpieczeństwa informacyjnego w Mołdawii, Ukrainie, Gruzji i Armenii.
Projekt finansowany z budżetu państwa w ramach konkursu Ministra Spraw Zagranicznych RP „Dyplomacja publiczna 2024-2025 – wymiar europejski i przeciwdziałanie dezinformacji”.
Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.
