Program stażowy

Wystawa „Nasi chłopcy”, zorganizowana przez Muzeum Gdańska we współpracy z …

raport

Pamięć jako pole bitwy: Wołyń 1943 w wojnie narracyjnej

•

2025-07-11

•

Ciężar historii i stracone szanse (1917–1921) Rocznica ludobójstwa na Wołyniu …

Kreml fabrykuje zagrożenie z Zachodu. Wiodące narracje rosyjskiej propagandy wobec planowanego na wrzesień ćwiczenia „Żelazny Obrońca” – odpowiedzi NATO na manewry Zapad 2025. Rosyjska machina propagandowa ponownie uruchamia swój arsenał dezinformacyjny, tym razem wymierzony w planowane na wrzesień ćwiczenia NATO „Żelazny Obrońca” („Iron Defender”). Ćwiczenia te, organizowane przez Polskę wraz z sojusznikami, mają na celu wzmocnienie zdolności obronnych wschodniej flanki Sojuszu oraz stanowią odpowiedź na rosyjsko-białoruskie manewry „Zapad 2025”. Dla Kremla to jednak kolejny pretekst do budowania narracji o rzekomej agresji NATO i fabrykowania obrazu „oblężonej twierdzy”. 🔴 Narracja 1: Ćwiczenia jako przykrywka dla ofensywy NATO. W rosyjskich kanałach informacyjnych i mediach społecznościowych pojawiają się sugestie, że „Żelazny Obrońca” to nie ćwiczenia o charakterze defensywnym, lecz przygotowania do ofensywy. Propaganda Kremla przedstawia manewry jako „przykrywkę” dla planowanej operacji desantowej i prewencyjnych ataków na rosyjskie jednostki wojskowe stacjonujące na Białorusi. To klasyczny przykład odwracania ról. Choć to Rosja od lat wykorzystuje manewry „Zapad” do symulacji ofensywy na państwa NATO, w narracji kremlowskiej to właśnie Sojusz przedstawiany jest jako strona agresywna, zmierzająca do destabilizacji sytuacji w regionie. 🔴 Narracja 2: Polska jako wykonawca agresywnej polityki NATO. Rosyjska propaganda konsekwentnie uderza w wizerunek Polski, kreując ją na „pionka” NATO, który bezrefleksyjnie wykonuje polecenia Zachodu. W materiałach dezinformacyjnych podkreśla się, że Warszawa „przygotowuje prowokacje w przeddzień manewrów”, co ma sugerować, iż Polska działa w sposób nieodpowiedzialny i agresywny. Celem tej narracji jest osłabienie zaufania do Polski w oczach sojuszników oraz społeczeństw europejskich, a także przygotowanie gruntu pod ewentualne rosyjskie działania odwetowe w regionie. 🔴 Narracja 3: NATO jako źródło destabilizacji regionu. W komentarzach rosyjskich propagandystów „Żelazny Obrońca” przedstawiany jest nie jako ćwiczenie o charakterze obronnym, lecz jako „źródło destabilizacji” i element przygotowań do wojny. Kreml buduje obraz NATO jako sojuszu knującego intrygi i planującego konflikty, podczas gdy Rosja występuje w roli „obrońcy pokoju”. Ten przekaz ma podważać poparcie dla obecności wojskowej NATO na wschodniej flance w oczach opinii publicznej krajów Europy Zachodniej. 🔴 Narracja 4: Rosja zmuszona do zwiększenia obecności wojskowej na Białorusi. Rosja usprawiedliwia swoje działania militarne na Białorusi jako wymuszoną reakcję na rzekome „agresywne plany” NATO. Kreml twierdzi, że koncentracja wojsk rosyjskich na zachodnich granicach to jedynie odpowiedź na rzekome prowokacje Sojuszu i „Żelaznego Obrońcy”. W ten sposób Moskwa stara się zyskać legitymizację dla dalszego wzmacniania swojej obecności wojskowej w regionie i utrwalać narrację o rzekomej konieczności ochrony Białorusi jako sojusznika.

Kreml fabrykuje zagrożenie z Zachodu. „Żelazny Obrońca” na celowniku propagandy

•

2025-07-11

•

Kreml fabrykuje zagrożenie z Zachodu. Wiodące narracje rosyjskiej propagandy wobec …

Rosyjska propaganda od 1999 roku konsekwentnie buduje na Bałkanach narrację strachu, nacjonalizmu i podziałów etnicznych. Kreml wykorzystuje traumę nalotów NATO, frustrację związaną z procesami integracji europejskiej i wrażliwe podziały społeczne, aby destabilizować region. Współczesne operacje informacyjne Moskwy łączą klasyczne techniki manipulacji: demonizowanie Zachodu, teorie spiskowe, budowanie obrazu „oblężonej twierdzy”, z nowoczesnymi metodami dezinformacji online. Celem jest wielowymiarowy efekt: podsycenie antyzachodnich i nacjonalistycznych nastrojów, osłabienie proeuropejskich rządów w krajach takich jak Macedonia Północna czy Kosowo oraz wykreowanie Rosji jako jedynego „obrońcy” i „stabilizatora” regionu. W efekcie Bałkany stają się nie tylko obszarem geopolitycznej rozgrywki, ale także frontem wojny informacyjnej, której skutki, jeśli nie zostaną powstrzymane, mogą być równie destrukcyjne jak konflikty sprzed dwóch dekad. „Gdzie możemy teraz spodziewać się Majdanu w stylu bałkańskim?” – taki tytuł nie jest przypadkowy. To nie tyle pytanie, co subtelna teza, mająca wbić klin w percepcję Bałkanów jako regionu zdolnego do samodzielnego rozwoju i stabilności. W rzeczywistości to klasyczny przykład rosyjskiej operacji narracyjnej: mieszanki półprawd, manipulacji emocjami i teorii spiskowych, która ma realizować strategiczne cele Kremla w regionie. Rosja od dawna traktuje Bałkany jako „miękkie podbrzusze” Europy, czyli przestrzeń, w której nadal może projektować swoją siłę, podważać wpływy UE i NATO oraz przedstawiać się jako jedyny prawdziwy „stabilizator” i „obrońca” prawosławnych Słowian. Ten komentarz analityczny przygląda się, jak to robi na przykładzie analizy bieżących publikacji propagandowych. Cel pierwszy: strach przed NATO i UE jako katalizator Już pierwsze akapity artykułu malują NATO i UE jako złowrogie siły, które pragną podporządkować sobie Bałkany. W narracji rosyjskich mediów protesty w Serbii czy Macedonii Północnej to nie wyraz obywatelskiej frustracji, ale efekt „bezpośredniej ingerencji Zachodu”. „Bałkański sojusz trzech (…) może stać się narzędziem bezpośredniej interwencji NATO w Serbii” – ostrzega propaganda. To klasyczna technika demonizacji przeciwnika. NATO nie jest tu sojuszem obronnym – to agresor, który, podobnie jak w 1999 r., szykuje się do bombardowań i narzucania swojej woli lokalnym społeczeństwom. Historyczne analogie są starannie dobrane. Przypomina się o „militaryzacji Bałkanów” sprzed operacji Allied Force i o „okrążaniu Serbii” przez państwa sprzyjające NATO. Sugestywnie wymienia się miejsca planowanych ćwiczeń wojskowych (północna Albania, dawna Kraijna), tworząc obraz regionu, w którym każdy ruch Zachodu to preludium do wojny. Cel drugi: mobilizacja nacjonalistycznych i antyzachodnich nastrojów Rosyjska propaganda konsekwentnie gra na serbskim poczuciu krzywdy. W narracji o Kosowie mówi się o „przyspieszonej modernizacji” sił bezpieczeństwa pod auspicjami NATO oraz o rzekomym tworzeniu zakładów wojskowych przez tureckie firmy na terytorium „kontrolowanym przez rebeliantów”. „Kompleksowa modernizacja tzw. ‘sił bezpieczeństwa Kosowa’ (…) to inwestycje niemal 240 mln euro od zagranicznych firm: z Niemiec, Turcji, Wielkiej Brytanii, USA, Francji i Włoch.” Tego typu narracje mają wzmocnić w Serbii przekonanie, że Zachód celowo przygotowuje Kosowo do konfrontacji. Wzbudzają gniew wobec sąsiadów – Albanii i Chorwacji – przedstawianych jako „wspólnicy Zachodu” w planach wymierzonych w integralność terytorialną Serbii. Cel trzeci: podważanie proeuropejskich rządów w Macedonii Północnej i Kosowie W Macedonii Północnej rosyjska narracja sięga po sprawdzony motyw „kolorowych rewolucji” sponsorowanych przez Zachód. Zmiana władzy w 2019 roku jest w artykule przypisana bezpośrednio Waszyngtonowi i „strukturom Sorosa”: „Przy aktywnym wsparciu struktur oligarchy George’a Sorosa, Waszyngton niedawno zainspirował Majdan w kraju…” Dalej pojawia się narracja o zdradzie narodowej: zmiana nazwy państwa, integracja z NATO, nadanie albańskiemu statusu języka urzędowego. Wszystko to ma sugerować, że prozachodnie elity działają wbrew interesowi narodowemu i prowadzą kraj ku chaosowi. Cel czwarty: zasiewanie nieufności między etnicznymi grupami Na Bałkanach, gdzie konflikty etniczne są wciąż świeżym wspomnieniem, sianie nieufności między grupami to wyjątkowo niebezpieczna technika. W analizowanym tekście propagandysta pisze o „dealbanizacji” Macedonii Północnej, co ma sugerować, że obecny rząd VMRO-DPMNE (Wewnętrzna Macedońska Organizacja Rewolucyjna – Demokratyczna Partia Macedońskiej Jedności Narodowej) dąży do marginalizacji albańskiej mniejszości. Jednocześnie podkreśla się, że albańskie partie polityczne i organizacje społeczne są wspierane przez Zachód, co ma wzbudzić wśród Macedończyków poczucie osaczenia i nieufności wobec albańskich współobywateli. Techniki psychologiczne warsztatem Kremla Rosyjska propaganda to nie tylko słowa i obrazy, to także precyzyjnie dobrane narzędzia psychologiczne, które mają wpływać na sposób myślenia, odczuwania i działania odbiorców. W analizowanej propagandzie widać wyraźnie kilka kluczowych mechanizmów oddziaływania: Zasada „oblężonej twierdzy” Budowanie poczucia zagrożenia ze strony „zewnętrznego wroga” oraz przekonania, że tylko jedność narodowa i silne przywództwo mogą uchronić społeczeństwo przed katastrofą. „Bałkański sojusz trzech (…) może stać się narzędziem bezpośredniej interwencji NATO w Serbii.” Narracja katastroficzna („my albo chaos”) Sugestie o nieuchronności konfliktu, przypomnienia o bombardowaniach z 1999 r., opisy ćwiczeń wojskowych blisko granic Serbii. Buduje to atmosferę zagrożenia. „Przypomnijmy, że podobna militaryzacja Bałkanów miała miejsce w przededniu bombardowania…” Sianie nieufności (divide et impera) Podsycanie antagonizmów etnicznych i sugerowanie, że mniejszości narodowe są „narzędziem Zachodu” przeciwko rządom większości. „Reformatorzy Macedonii od dawna domagają się utworzenia albańskiego ‘państwa’…” Autorytaryzm percepcyjny („Rosja jako jedyny ratunek”) Brak krytyki Moskwy, eksponowanie jej jako gwaranta stabilności i jedynej alternatywy dla UE i NATO. „Serbia zostanie wyprowadzona ze strefy wolnego handlu z Rosją i EAEU…” Emocjonalny język i obrazy Używanie określeń nacechowanych negatywnie, takich jak „polityczne gryzonie i sępy”, w celu wzmacniania wrogości wobec przeciwników Rosji i wywoływania emocjonalnej reakcji odbiorcy. Cel piąty: Rosja jako „obrońca” i „stabilizator” W całej propagandzie brak jakiejkolwiek faktycznej oceny działań Rosji. Wręcz przeciwnie. Moskwa jawi się fałszywie jako jedyna siła zdolna powstrzymać chaos. Wspomina się o strefie wolnego handlu z EAEU, partnerstwie gospodarczym oraz historycznych więziach z Serbią. Ma to budować narrację o alternatywie dla UE i NATO, silnym bloku pod przewodnictwem Rosji, który rzekomo chroni interesy regionu. Rosyjska propaganda konsekwentnie realizuje swoje cele: wzmacnia antyzachodnie nastroje, podważa proeuropejskie władze i dzieli społeczeństwa regionu. Bałkany są nie tylko polem geopolitycznej rozgrywki, ale także areną gorącej wojny informacyjnej, której skutki mogą okazać się równie destrukcyjne jak konflikty sprzed dwóch dekad. Ciągłość działania rosyjskiej propagandy Wojna w Kosowie w 1999 roku była dla Kremla początkiem nowego rozdziału w strategii wpływu na Bałkanach. Naloty NATO na Jugosławię stały się symbolicznym punktem zwrotnym dla Rosji. W moskiewskich „mediach” tamte wydarzenia przedstawiano jako „agresję Zachodu przeciw słowiańskim braciom”, a Serbia stała się w rosyjskiej narracji „oblężoną twierdzą”, którą Zachód próbuje zdławić. Od początku XXI wieku Kreml konsekwentnie budował obraz siebie jako „obrońcy prawosławia” i „stabilizatora” regionu. Po rewolucjach w Gruzji (2003) i na Ukrainie (2004, 2014) propaganda rosyjska poszerzyła swoje instrumentarium – obok tradycyjnych kanałów medialnych pojawiły się prorosyjskie portale, kanały na Telegramie i Facebooku oraz sieci powiązanych organizacji pozarządowych. W latach 2000. propaganda Kremla koncentrowała się na demonizacji NATO jako „okupanta” Bałkanów, utrzymywaniu sentymentu prorosyjskiego w Serbii poprzez narracje o „zdradzie Zachodu” (Kosowo) oraz podsycaniu sporów etnicznych w Bośni i Hercegowinie oraz Macedonii. W 2008 roku, po jednostronnym ogłoszeniu niepodległości przez Kosowo, rosyjskie media ponownie uruchomiły machinę narracyjną, oskarżając Zachód o „dławienie serbskiej tożsamości” i „rozbiór historycznych ziem”. Po arabskiej wiośnie i Majdanie w Kijowie w 2014 roku Kreml rozwinął narracje o „kolorowych rewolucjach” jako zachodnim narzędziu destabilizacji. Bałkany stały się idealnym gruntem dla tych opowieści. Protesty w Macedonii Północnej czy w Serbii interpretowano jako efekt „manipulacji CIA”. Rosja inwestowała również w miękką siłę: finansowanie prawosławnych cerkwi, prorosyjskich NGO i mediów, takich jak Sputnik czy Russia Today, które uruchomiły serbskie i macedońskie redakcje. Po inwazji na Ukrainę w 2022 roku Kreml intensyfikował działania na Bałkanach, obawiając się rozszerzenia NATO i UE na region. W tym okresie propaganda rosyjska skupia się na promowaniu narracji o „militaryzacji Bałkanów przez Zachód”, podsycaniu podziałów etnicznych (Serbowie vs. Albańczycy, Macedończycy vs. Albańczycy) oraz podważaniu legitymacji prozachodnich rządów.

Bałkany w ogniu narracji: Jak rosyjska propaganda buduje strach, nacjonalizm i podziały etniczne

•

2025-07-11

•

Rosyjska propaganda od 1999 roku konsekwentnie buduje na Bałkanach narrację …

Rosyjska propaganda wzięła na celownik zaplanowane na wrzesień 2025 roku ćwiczenia „Żelazny Obrońca” („Iron Defender”), które Polska przeprowadzi wspólnie z sojusznikami z NATO. Kremlowskie kanały informacyjne rozgrzewają odbiorców insynuacjami o rzekomych przygotowaniach Sojuszu do „dużej operacji desantowej” i „prewencyjnych ataków” na rosyjskie jednostki wojskowe stacjonujące na Białorusi. Za pomocą znanych mechanizmów dezinformacyjnych Moskwa próbuje przedstawić działania obronne NATO jako zagrożenie dla bezpieczeństwa regionu. Tymczasem fakty dotyczące ćwiczeń „Żelazny Obrońca” ukazują zupełnie inny obraz – defensywny i transparentny. W prorządowych rosyjskich mediach oraz na kanałach w serwisie Telegram pojawił się materiał pod wymownym tytułem „Żelazny Obrońca – czyli pożegnalny marsz”. W treści czytamy: „Na tle możliwej inscenizacji w postaci operacji ‘Bezpieczny Zachód’ na granicy z Niemcami – oficjalnie uzasadnianej eskalacją tzw. kryzysu migracyjnego – zainteresowanie budzi wizyta dowódcy OK OWS NATO w Brunszwiku, generała Ingo Gerhartza, w Polsce.” Autorzy sugerują, że jednym z celów tej wizyty była inspekcja gotowości Wojska Polskiego do przeprowadzenia ćwiczeń „Żelazny Obrońca”, które rzekomo mają mieć charakter ofensywny i są „przykrywką” dla przygotowań do dużej operacji wojskowej. Co więcej, w tekście padają stwierdzenia o „próbach polskich służb specjalnych udaremnienia alianckich ćwiczeń” i możliwych „prowokacjach w przeddzień ich przeprowadzenia”. Propagandyści stosują formuły typu „nie wykluczamy” czy „istnieją powody, by sądzić”, co pozwala im zasugerować nieistniejące zagrożenie i jednocześnie uniknąć bezpośredniego powiązania tezy z dezinformacją. Warto przypomnieć, że to Rosja wielokrotnie wykorzystywała manewry „Zapad” do symulacji ofensywy na państwa NATO. Tymczasem w narracji Kremla to właśnie Sojusz ma być stroną destabilizującą region. Wspomnienie o „próbach prowokacji” i „dużej operacji desantowej” ma wywołać w odbiorcach poczucie nieuchronnego zagrożenia ze strony Zachodu. Rzeczywistość wygląda zupełnie inaczej, niż przedstawiają ją kremlowscy propagandyści. Ćwiczenia „Żelazny Obrońca” to element cyklicznej współpracy obronnej w ramach NATO i są odpowiedzią na zapowiedziane rosyjsko-białoruskie manewry „Zapad-2025”. Jak podkreśla Szef Sztabu Generalnego WP, gen. Wiesław Kukuła: „Celem ćwiczeń jest zwiększenie interoperacyjności wojsk NATO, integracja nowoczesnych platform bojowych i systemów obronnych oraz demonstracja determinacji Sojuszu w obronie każdego centymetra terytorium państw członkowskich. Iron Defender to ćwiczenia organizowane przez różne komponenty sił zbrojnych (w tym sojusznicze, np. z USA). Ich celem jest sprawdzenie systemów walki opartych o pozyskane ostatnio przez Polskę platformy. Naszym celem jest zintegrowanie ich w jeden skuteczny system walki” – mówił gen. Kukuła, który wspomniał również o jeszcze jednym istotnym celu: odstraszaniu. Manewry mają charakter defensywny, a ich skala jest transparentna – wezmą w nich udział zarówno Wojsko Polskie, jak i siły sojusznicze z USA, Holandii, Niemiec, Norwegii i Australii. Jak Kreml dezinformuje? Analiza bieżącej odsłony ataków propagandowych Kremla zwraca uwagę na kilka klasycznych mechanizmów zastosowanych w rosyjskim materiale: Insynuacja i niedopowiedzenia Zamiast faktów autorzy posługują się formułami typu: „Nie wykluczamy, że na Zachodzie opracowywane są scenariusze ataków prewencyjnych...”. To zabieg mający na celu zasianie wątpliwości i wzbudzenie niepokoju wśród odbiorców. Demonizacja przeciwnika NATO i Polska są przedstawiane jako agresorzy, którzy – pod pozorem ćwiczeń – planują ofensywę na Białoruś i Rosję. Tego typu narracja wzmacnia w rosyjskim społeczeństwie dobrze znany schemat „oblężonej twierdzy”. Sianie strachu przez hiperbolizację W tekście wyliczono: „do 10 tysięcy żołnierzy, 150 samolotów i 40 okrętów”, co ma wzmocnić przekaz o rzekomej skali zagrożenia. Tymczasem są to liczby standardowe dla wielonarodowych ćwiczeń obronnych NATO. Odwracanie ról (projekcja) Choć to Rosja od lat wykorzystuje manewry „Zapad” do demonstracji siły i ćwiczenia ofensywy na państwa NATO, w narracji Kremla to właśnie Sojusz ma być stroną destabilizującą sytuację. Propaganda Kremla realizuje kilka celów jednocześnie. Po pierwsze, na poziomie wewnętrznym mobilizuje rosyjskie społeczeństwo do poparcia polityki Kremla, strasząc rzekomym zagrożeniem ze strony NATO. Kolejnym audytorium jest środowisko międzynarodowe, w którym tak skonstruowane przekazy mają na celu osłabienie spójności Sojuszu i zniechęcenie europejskiej opinii publicznej do wspierania wschodniej flanki NATO. Innym celem są operacje regionalne, w ramach których Rosja stara się zdyskredytować Polskę jako odpowiedzialnego członka NATO, sugerując, że Warszawa prowokuje konflikt. To podręcznikowy przykład operacji wpływu: mieszanie faktów z insynuacjami, tworzenie atmosfery zagrożenia i delegitymizowanie działań NATO. Rosyjski materiał sugeruje, że Polska wraz z NATO przygotowuje się do działań ofensywnych, w tym prewencyjnych uderzeń na jednostki rosyjskie na terytorium Białorusi. To klasyczny przykład odwracania ról, gdzie agresor (Rosja) przedstawia siebie jako ofiarę, a ofiarę (Polskę) jako agresora. „Nie wykluczamy, że na Zachodzie opracowywane są scenariusze ataków prewencyjnych na jednostki Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej stacjonujące na terytorium Białorusi, w przypadku koncentracji wojsk na określonych kierunkach.” ak skonstruowana propaganda realizuje kilka założeń jednocześnie. Uzasadnia rosyjską obecność wojskową na Białorusi, stwarza wrażenie, że działania Rosji są jedynie odpowiedzią na agresję NATO i Polski – a nie przejawem własnej polityki agresji – oraz ma na celu straszenie rosyjskiego społeczeństwa i budowanie poparcia dla imperialnej polityki militarnej Kremla. Kreml kontynuuje wobec Polski wielowarstwową operację propagandową, która uderza w jej wizerunek, podważa zaufanie do działań obronnych i wpisuje się w szerszą strategię dezinformacyjną. Rosja konsekwentnie kreuje Polskę na „pionka Zachodu” – wykonawcę rozkazów NATO, który nie posiada własnej strategii bezpieczeństwa, a jedynie realizuje agresywne plany Sojuszu. Sugestie o związkach generała Gerhartza z inspekcją gotowości Wojska Polskiego do przeprowadzenia działań ofensywnych czy insynuacje o przygotowaniach polskich służb specjalnych do przeprowadzenia prowokacji to skalkulowana manipulacja. Ma ona na celu podważenie postrzegania Polski jako samodzielnego i odpowiedzialnego aktora na arenie międzynarodowej oraz osłabienie zaufania jej sojuszników i społeczeństw zachodnich. Ćwiczenia „Żelazny Obrońca” to dowód determinacji Polski i NATO w zapewnianiu bezpieczeństwa Europie Środkowej. Są transparentne, zgodne z prawem międzynarodowym i mają charakter wyłącznie obronny. Rosyjskie narracje o „operacjach desantowych” czy „polskich prowokacjach” to kolejny rozdział wojny informacyjnej, której celem jest osłabienie zaufania do Sojuszu i przygotowanie gruntu pod własne działania militarne. W cieniu manewrów „Zapad” – jak Kreml wykorzystuje ćwiczenia rosyjsko-białoruskie do propagandy i demonstracji siły Rosja od lat wykorzystuje wielkoskalowe manewry wojskowe jako narzędzie nie tylko szkoleniowe, ale przede wszystkim propagandowe. Ćwiczenia z serii „Zapad” stały się symbolem tej strategii – łączą demonstrację siły, dezinformację i zastraszanie sąsiadów. Dziś, gdy Polska wraz z NATO przygotowuje własne ćwiczenia „Żelazny Obrońca”, Kreml sięga po sprawdzony repertuar narracji, przedstawiając działania obronne Sojuszu jako rzekome przygotowania do agresji. Ćwiczenia „Zapad” to nie tylko manewry wojskowe – to także spektakl propagandowy. W 2017 roku Rosja i Białoruś przeprowadziły największe od dekad manewry, które w oficjalnej narracji miały charakter obronny. W rzeczywistości scenariusze zakładały walkę z fikcyjnymi „Lubenii” i „Wesbarią” – oczywistymi analogiami do Polski i krajów bałtyckich. Była to jasna sugestia, że to właśnie te państwa miałyby być pierwszym celem w ewentualnym konflikcie. „Zapad-2021” poszedł jeszcze dalej. Według analityków Moskwa wykorzystała manewry do wielowymiarowej operacji informacyjnej: fabrykowano agresywne scenariusze, symulowano uderzenia jądrowe i szerzono dezinformację na temat rzekomych „prowokacji NATO”. Jednocześnie liczby uczestników były celowo zaniżane w oficjalnych komunikatach, aby uniknąć międzynarodowej obserwacji, natomiast w propagandzie wewnętrznej – wyolbrzymiane; mówiono nawet o 200 tysiącach żołnierzy. Takie działania służyły zastraszaniu sąsiadów i testowaniu reakcji NATO. Kreml umiejętnie wykorzystywał przy tym narrację o „oblężonej twierdzy”, w której Rosja jawiła się jako rzekoma ofiara zachodniej agresji, zmuszona do obrony. Analogicznie kształtują się narracje wokół zbliżających się ćwiczeń Zapad-2025. Już wkrótce zaprezentujemy szczegółowe analizy tych rosyjsko-białoruskich manewrów.

„Żelazny Obrońca” na celowniku. Rosyjska propaganda atakuje Polskę i NATO

•

2025-07-08

•

Rosyjska propaganda wzięła na celownik zaplanowane na wrzesień 2025 roku …

Moskwa intensyfikuje wojnę informacyjną w odpowiedzi na wzmacnianie wschodniej flanki NATO

•

2025-07-04

•

Od przedstawiania UE jako „sojuszu wojskowego” po oskarżanie Polski o …

Ławrow gra satyrą. Propagandowa reakcja Rosji na zwiększenie wydatków obronnych NATO

•

2025-07-03

•

W odpowiedzi na decyzję państw NATO o zwiększeniu wydatków obronnych …

Rosyjski ambasador w Iraku Elbrus Kutraszew w wywiadzie przeprowadzonym z nim niedawno przez Hushama Alego w telewizji Al Sharqiyah przypadkiem ujawnił na co mogą liczyć „sojusznicy” Rosji w przypadku gdy potrzebują pomocy: na nic. Wojna Izraela z Iranem bardzo szybko potwierdziła te słowa, choć dowody rosyjskiej zdrady Iran otrzymał już wcześniej. Warto bowiem przypomnieć, że już w styczniu 2025 r. irańska agencja Tabnak ujawniła, że Rosja „grała na korzyść Izraela” w Syrii, m. in. wyłączając radary podczas izraelskiego ataku na irańskich dowódców w tym kraju. Jak podkreślała irańska agencja, wskazywało to na wyraźną współpracę Rosji z projektem izraelskim. Rosja sabotowała też irańską pomoc dla Baszara al-Assada w czasie ofensywy dżiadystów, która doprowadziła do jego upadku. Posłuszna Rosji agentura izraelska w armii syryjskiej zdradziła irańskiego dowódcę obrony Aleppo gen. Pourhamszemiego, pomagając w jego zabiciu. Skoro wtedy to zrobiła to czy Iran ma pewność, że Rosjanie nie pomogli Izraelowi w namierzaniu celów w czasie wojny dwunastodniowej? Wiele bowiem na to wskazuje. Iran powinien zadać sobie pytanie dlaczego Rosja, mimo że otrzymała od Iranu ważne wsparcie w postaci dronów Shahed, nie zrewanżowała się dostarczeniem systemu obrony przeciwlotniczej S-400 oraz samolotów Su 35, które przecież bardzo przydałyby się w czasie wojny z Izraelem? Odpowiedź znajduje się we wspomnianym wywiadzie Kutraszewa, w którym stwierdza on, że „Rosja nie wspiera ataków na Izrael, gdyż jest tam 1 mln Izraelczyków rosyjskiego pochodzenia”. Wypada tylko dodać, że wśród nich są prokremlowscy oligarchowie (np. Roman Abramowicz), którzy do Izraela wyprowadzili znaczną część swoich aktywów by chronić się przed amerykańskimi sankcjami. Ale przecież w styczniu w Moskwie podpisany został Traktat Rosyjsko-Irański o Wszechstronnym Partnerstwie Strategicznym? Kutraszew ujawnił jednak co to jest partnerstwo strategiczne według Rosji. Podkreślił bowiem, że to nie jest sojusz, a Iran nie może liczyć na pomoc w przypadku ataku, a jedynie na to, że Rosja nie poprze agresora. Trzeba ekscelencji przyznać, że powiedział prawdę i Iran nie mógł liczyć na jakąkolwiek pomoc ze strony Rosji po ataku Izraela. Tylko pozostaje pytanie, po co komu takie „partnerstwo strategiczne” jakie oferuje Rosja? Dotyczy to zresztą również muqawamy w Iraku. Gdyby włączyła się do wojny to, jak stwierdził Kutraszew, jedyna pomoc polegałaby na „modleniu się za opór”. Wojna izraelsko-irańska była prezentem dla Rosji ale ostatecznie zgoda Iranu na deeskalację była dla niej ciosem. Rosja liczyła bowiem, że Iran zablokuje cieśninę Ormuz, a iracka muqawama uderzy na amerykańską ambasadę i bazę Al-Asad. Cóż z tego, że Irak stanąłby wówczas w płomieniach, a Iran czekałaby długa i wyniszczająca wojna. Najważniejsze, że USA wciągnięte zostałyby do wojny i ugrzęzłyby na Bliskim Wschodzie. Wojna taka nie byłaby korzystna ani dla USA, ani dla Iraku, ani dla Iranu, ale dla Rosji byłaby bardzo korzystna. Odciągnęłaby siły i środki amerykańskie z Ukrainy i Europy Środkowo-Wschodniej, umożliwiając Moskwie inwazję na państwa bałtyckie. A zapłaciliby za to Irańczycy i Irakijczycy. Do tego ceny ropy i gazu wystrzeliłyby w górę. Wszak Rosja nie korzysta z cieśniny Ormuz. Iran jednak nic by z tego wzrostu cen nie miał poza zniszczeniami kraju. Podobnie Irak. W czyim interesie Rosja to robi? Może warto by niektórzy odpowiedzieli wreszcie sobie na to pytanie.

Po co Iranowi taki “sojusznik” jak Rosja?

•

2025-07-01

•

Rosyjski ambasador w Iraku Elbrus Kutraszew w wywiadzie przeprowadzonym z …

publicystyka

W związku z eskalacją konfliktu izraelsko-irańskiego obserwowaliśmy aktywność rosyjskich kanałów propagandowych, które budują spójny, wielowarstwowy przekaz dezinformacyjny, mający na celu zmanipulowanie percepcji konfliktu na korzyść Kremla i jego sojuszników. W analizowanych narracjach wyraźnie wyodrębniają się trzy filary: Zachód jako agresor i źródło globalnego chaosu: Rosyjska propaganda konsekwentnie przedstawia USA, NATO i Izrael jako brutalnych agresorów, których celem ma być „zniszczenie niezależnych państw”. Zachód ukazywany jest jako siła imperialna, odpowiedzialna za destabilizację porządku światowego i zamachy stanu, m. in. na Ukrainie i w Syrii. Iran jako ofiara i obrońca suwerenności: Iran w propagandowym przekazie nie prowadzi działań ofensywnych. Zamiast tego przedstawiany jest jako państwo, które „broni swojej niepodległości”, a jego program nuklearny określany jest jako „środek odstraszania” przed atakiem Zachodu, a nie przygotowanie do agresji. Używa się języka heroicznego i męczeńskiego. Rosja jako „moralny mediator” i ostatni obrońca wartości: Moskwa pozycjonuje się jako jedyna siła zdolna do uczciwego rozwiązania konfliktu, w przeciwieństwie do „skorumpowanego i niezdolnego do dialogu” Zachodu. Rosja i Iran przedstawiane są jako wspólnota państw odpierających ataki ze strony USA i „broniących świata przed moralnym upadkiem i tyranią globalizmu”. Rosyjskie narracje nie tylko fałszują obraz konfliktu, ale również wykorzystują emocje, strach i ideologiczne uproszczenia, by podważyć legitymację Zachodu, zneutralizować jego wpływy i utrzymać własną pozycję geopolityczną. W infografice prezentujemy zastosowane w propagandzie perswazje.

Anatomia propagandowych narracji Kremla w obliczu ataku Izraela na Iran

•

2025-06-27

•

W związku z eskalacją konfliktu izraelsko-irańskiego obserwowaliśmy aktywność rosyjskich kanałów …

Rosyjska propaganda wobec wojny Izraela z Iranem

•

2025-06-25

•

Rosyjska propaganda wobec wojny Izraela z Iranem: Mechanizmy narracyjne, cele …

Rozwój technologii cyfrowych zrewolucjonizował sposób, w jaki informacje są tworzone, rozpowszechniane i konsumowane na całym świecie. W kontekście afrykańskim, a szczególnie w Egipcie, otworzyło to nowe możliwości dla rozwoju społeczeństw obywatelskich, ale zarazem zrodziło poważne wyzwania związane z nadużyciami informacyjnymi. Coraz częściej przestrzeń cyfrowa staje się głównym polem walki o wpływy polityczne, ideologiczne i społeczne. Kluczowym narzędziem tej walki jest dezinformacja. Niniejsza analiza przedstawia zjawisko cyfrowej dezinformacji w wybranych państwach afrykańskich ze szczególnym uwzględnieniem Egiptu, który ze względu na swoją pozycję geopolityczną, strukturę mediów oraz mechanizmy kontroli państwowej oferuje szczególnie interesujący kontekst badawczy. W książce Digital Disinformation in Africa: Hashtag Politics, Power and Propaganda pod redakcją Tony’ego Robertsa i George’a H. Karekwaivanane autorzy wskazują, że zjawisko dezinformacji stanowi jedno z fundamentalnych zagrożeń dla demokratycznych instytucji i praw obywatelskich na kontynencie. Dezinformacja przyczynia się do zniekształcania procesów wyborczych, podsycania napięć społecznych oraz utrudniania racjonalnej debaty w takich kwestiach jak zdrowie publiczne, prawa kobiet czy migracja. W warunkach ograniczonej przejrzystości i niskiego poziomu alfabetyzacji medialnej skutki dezinformacji bywają szczególnie głębokie i trudne do odwrócenia. Zjawisko nasila się w Afryce w wyniku gwałtownego wzrostu liczby użytkowników internetu i mediów społecznościowych. W ciągu ostatniej dekady około 300 milionów nowych osób dołączyło do sieci, a łącznie około 600 milionów mieszkańców kontynentu korzysta stale z internetu, z czego 400 milionów z platform społecznościowych. Rozwój ten jest jednak wysoce asymetryczny. Dla przykładu w 2022 roku dostęp do internetu miało ponad 70% obywateli Egiptu, Maroka czy Seszeli, podczas gdy w Republice Środkowoafrykańskiej było to zaledwie 7%. Egipt wyróżnia się stosunkowo wysoką penetracją sieci (ponad 75%), jednak dostęp ten jest silnie zróżnicowany: skoncentrowany w miastach i ograniczony na obszarach wiejskich. Egipt i Afryka w cyfrowym polu walki informacyjnej Nierówności cyfrowe, ograniczona infrastruktura edukacyjna i technologiczna oraz deficyty w zakresie edukacji medialnej tworzą środowisko podatne na manipulacje informacyjne. W przypadku Egiptu istotnym czynnikiem pozostaje także polityczny model kontroli nad przestrzenią informacyjną. Zgodnie z raportem African Arguments, przepisy mające rzekomo przeciwdziałać dezinformacji są w rzeczywistości wykorzystywane do tłumienia debaty publicznej i kryminalizowania niezależnych dziennikarzy. Organy bezpieczeństwa posiadają uprawnienia do cenzurowania treści online i karania użytkowników, co prowadzi do wzrostu poziomu autocenzury i marginalizacji głosów krytycznych. Z perspektywy badawczej analizie zjawiska towarzyszy wiele podejść teoretycznych. Jednym z najbardziej znanych jest tzw. model 4D zaproponowany przez Bena Nimmo z Atlantic Council DFRLab, który identyfikuje cztery podstawowe strategie dezinformacyjne: lekceważenie (Dismiss), zniekształcanie (Distort), odwracanie uwagi (Distract) oraz zastraszanie (Dismay). W literaturze podkreśla się także konieczność uwzględnienia kontekstu historycznego. Zgodnie z analizą Tony’ego Robertsa i George’a Hamandishe Karekwaivanane’a, „dziedzictwo kolonialne stanowi wyróżnik afrykańskiej dezinformacji – narzędzie władzy kolonialnej przetransponowane do praktyk państw niepodległych”. W przypadku Egiptu historia propagandy sięga jeszcze czasów monarchii, nasiliła się w epoce Nassera, a dziś jest kontynuowana w formach cyfrowych. Państwowe media, kontrolowane platformy i represyjne ustawodawstwo nadal odgrywają istotną rolę w zarządzaniu narracjami informacyjnymi. Jak zauważa raport CIPESA (2024), mimo obecności niezależnych inicjatyw fact-checkingowych, ich wpływ pozostaje ograniczony (w dużej mierze ze względu na dominację państwowych lub powiązanych z rządem mediów, brak przejrzystości algorytmicznej oraz atmosferę strachu wśród użytkowników internetu). Historyczne i współczesne operacje informacyjne (takie jak np. kampania Cambridge Analytica w Kenii) ukazują ciągłość zjawiska i wskazują na jego ewolucję w stronę coraz bardziej wyrafinowanych technologicznie metod oddziaływania. Autorzy Digital Disinformation in Africa podkreślają jednak, że to nie sama technologia generuje dezinformację, lecz ludzie i instytucje wykorzystują ją jako narzędzie manipulacji, a jej zasięg i skuteczność rosną proporcjonalnie do społecznych nierówności, ograniczeń prawnych i słabości instytucji demokratycznych. Przypadki operacji informacyjnych i psychologicznych W Egipcie władze prezydenta Abd al-Fattaha al-Sisiego intensywnie wykorzystują kanały cyfrowe do kształtowania opinii publicznej poprzez promowanie narracji nacjonalistycznych oraz poprzez delegitymizowanie przeciwników politycznych i społecznych. Kampanie te często łączą techniki dezinformacyjne z elementami operacji psychologicznych, co czyni je szczególnie skutecznymi. Przykład stanowią działania wymierzone w społeczność sudańskich uchodźców, zorganizowane jako kampania mająca na celu wzbudzenie społecznego dystansu i niechęci. Analiza przeprowadzona przez Beam Reports wykazała, że media społecznościowe w Egipcie zostały zalane treściami dehumanizującymi uchodźców, m.in. rozpowszechniano zmanipulowane nagranie przedstawiające rzekomego „historyka”, który porównywał obecność Sudańczyków do okupacji w starożytnym Egipcie. Kampania była powiązana z hasłami #Deportation_of_Sudanese oraz #Egypt_for_Egyptians, które zyskały ogromną popularność, a ich rozprzestrzenianie wspierali znani dziennikarze i influencerzy, tacy jak Hala Sarhan. Uchodźców przedstawiano jako przyczynę kryzysu gospodarczego, zagrożenie dla egipskiej tożsamości i „zewnętrzną siłę destabilizującą państwo”. Obok kampanii antyimigracyjnych, władze egipskie prowadziły również działania wymierzone w kobiety zaangażowane w działalność społeczną. Jak wskazuje rozdział poświęcony genderowej dezinformacji w książce Digital Disinformation in Africa, egipskie aktywistki, dziennikarki i polityczki były regularnie atakowane w mediach społecznościowych z użyciem seksistowskich przekazów, sugestii o niemoralności lub „braku patriotyzmu”. Często celem była dyskredytacja kobiet jako niezdolnych do reprezentowania interesu narodowego lub jako „zachodnich agentek”. Wskazuje to na wykorzystywanie dezinformacji w celu podtrzymania hierarchii społecznych i genderowych, co wpisuje się w szerszy trend na kontynencie. Tego rodzaju działania są wspierane przez struktury państwowe. Egipskie Ministerstwo Komunikacji i Technologii Informacyjnej (MOCIET) współpracuje z krajowymi służbami bezpieczeństwa oraz Prokuraturą Generalną w zakresie identyfikowania i ścigania użytkowników mediów społecznościowych oskarżanych o „rozpowszechnianie fałszywych informacji”. Ustawy medialne z 2018 roku, w tym tzw. prawo o cyberprzestępczości, umożliwiają blokowanie kont oraz zatrzymywanie osób publikujących materiały uznane za sprzeczne z „bezpieczeństwem narodowym”. System ten uzupełniany jest przez wykorzystanie zaawansowanych narzędzi do śledzenia treści cyfrowych, w tym technologii sztucznej inteligencji służących do automatycznego wykrywania określonych słów kluczowych lub haseł. Zastosowanie modelu 4D – klasyfikującego strategie dezinformacyjne jako Dismiss, Distort, Distract i Dismay – pozwala precyzyjnie opisać egipski przypadek: Dismiss (lekceważenie i delegitymizacja): stygmatyzowanie aktywistów, kobiet i dziennikarzy jako „agentów zagranicznych” lub „zdrajców narodu”; Distort (zniekształcanie): fabrykowanie historii (np. porównania uchodźców do okupantów), reinterpretacje faktów gospodarczych; Distract (odwracanie uwagi): kreowanie wroga zewnętrznego (Sudan, NGO, Zachód) jako zasłony dla problemów wewnętrznych; Dismay (zastraszanie): groźby prawne, represje wobec użytkowników mediów społecznościowych, zatrzymania na podstawie postów. Ten czteroelementowy wzorzec ilustruje systemową naturę egipskich operacji informacyjnych i psychologicznych, które łączą elementy państwowej kontroli, represji prawnej i mobilizacji emocjonalnej – często przy wykorzystaniu technik cyfrowych o wysokim stopniu skuteczności. Między cenzurą a propagandą: afrykańskie przykłady operacji informacyjnych Mozambik W prowincji Cabo Delgado rząd Mozambiku, kierowany przez partię Frelimo, zorganizował rozbudowaną kampanię dezinformacyjną mającą na celu kontrolowanie narracji o konflikcie z islamistycznymi bojownikami. Wykorzystano państwowe serwisy internetowe („Notícias de Defesa” i „Defesa MZ”) oraz sieć cyfrowych propagandystów określanych jako „cyfrowi strażacy”. Prorządowe konta dementowały niezależne informacje o ofiarach konfliktu, piętnując jednocześnie dziennikarzy jako „wrogów narodu” i „agentów zewnętrznych”. Rola państwa w kontroli przekazu medialnego w czasie konfliktu miała wyraźnie charakter operacji psychologicznej. Zimbabwe Podczas wyborów w 2023 roku państwowa armia cyfrowa „Varakashi” (lojalna wobec ZANU-PF) oraz prorządowe konta zdominowały przestrzeń informacyjną, marginalizując przekazy opozycji. Choć także przeciwnicy polityczni wykorzystywali kampanie narracyjne (np. „Chamisa Nerorists”), badania pokazują, że to aparat państwowy w największym stopniu instrumentalizował prawo do walki z „fake news” w celu prześladowania aktywistów i dziennikarzy. W efekcie wzrosła dezinformacja i spadło zaufanie obywateli do instytucji publicznych, w tym komisji wyborczych. Etiopia W czasie wojny domowej w Tigrayu odnotowano intensywne wykorzystanie kampanii hashtagowych prowadzonych przez diasporę etiopską po obu stronach konfliktu. Strony takie jak „Unity for Ethiopia” i „Stand With Tigray” instruowały użytkowników, jak formułować przekazy oraz które instytucje oznaczać. Działania te miały charakter masowy i miały wpływ na międzynarodowy dyskurs, prowadząc do eskalacji narracji antagonistycznych i utrudniając obiektywną ocenę sytuacji w kraju. Kto za tym stoi? Aktorzy dezinformacji w Egipcie i na kontynencie Spektrum technik stosowanych w kampaniach dezinformacyjnych w Afryce jest zróżnicowane i obejmuje zarówno proste manipulacje treści, jak i zaawansowane działania sieciowe. Wśród najczęściej obserwowanych metod znajdują się: masowe rozpowszechnianie treści przez sieciowo powiązane konta (mass sharing), wykorzystywanie opłacanych influencerów oraz tzw. keyboard armies, czyli zorganizowanych grup komentatorów, często powiązanych z firmami konsultingowymi lub strukturami rządowymi. Jedną z kluczowych taktyk pozostaje astroturfing, polegający na podszywaniu się pod rzekomo oddolne, społeczne inicjatywy, które w rzeczywistości są kierowane centralnie. Zjawisko to zostało dobrze udokumentowane m.in. w rozdziale dotyczącym Zimbabwe w Digital Disinformation in Africa, gdzie partie polityczne wykorzystywały fikcyjne ruchy obywatelskie do legitymizowania własnych działań. W podobny sposób brigading, czyli koordynowane ataki tysięcy użytkowników na określone osoby lub instytucje, służy eskalacji nienawiści oraz tłumieniu odmiennych opinii w przestrzeni cyfrowej. W egipskim kontekście dominującą rolę w kampaniach dezinformacyjnych odgrywają prominentni publicyści, komentatorzy medialni oraz osoby związane z mediami państwowymi. W czasie wspomnianej wcześniej kampanii dyskredytujących wobec uchodźców z Sudanu, głos zabierali m.in. popularni dziennikarze telewizyjni, którzy systematycznie rozpowszechniali dezinformujące treści, często wzbogacone o emocjonalny język i pseudonaukowe argumenty. Tego rodzaju działania, wspierane przez oficjalne kanały medialne, znacząco przyczyniły się do ugruntowania społecznych stereotypów i pogłębiły podziały etniczne. Egipskie kampanie cyfrowe łączą tradycyjne techniki perswazyjne z narzędziami zaawansowanymi technologicznie. Coraz częściej obserwuje się wykorzystanie automatycznych kont (botów) oraz troll kont powiązanych z aparatami państwa, które pełnią funkcję wzmacniaczy narracyjnych, tworząc fałszywe wrażenie szerokiego poparcia społecznego. Choć jak dotąd w Egipcie nie potwierdzono szerokiego zastosowania materiałów typu deepfake, eksperci wskazują, że rozwój narzędzi generatywnych AI stwarza realne zagrożenie dla kolejnych kampanii, zwłaszcza w okresach napięć społecznych, wyborów czy kryzysów bezpieczeństwa. Społeczne skutki dezinformacji: zaufanie, wybory, podziały Z badań Africa Center for Strategic Studies (2024) wynika, że blisko 60% udokumentowanych kampanii dezinformacyjnych w Afryce było sponsorowanych przez aktorów zagranicznych – głównie Rosję, Chiny oraz państwa Zatoki Perskiej. W przypadku Egiptu, chociaż dominującą rolę odgrywa aparat państwowy, nie można wykluczyć istnienia powiązań z regionalnymi centrami wpływu, m.in. poprzez finansowanie mediów bliskowschodnich lub koordynację narracji w sprawach takich jak wojna w Gazie, konflikt w Sudanie czy obecność Chin w regionie Morza Czerwonego. Oprócz państw i ich struktur bezpieczeństwa, ważnym ogniwem w ekosystemie dezinformacyjnym są podmioty prywatne. Inspiracją dla wielu lokalnych i regionalnych działań były strategie znane z operacji firmy Cambridge Analytica w Kenii i Nigerii, gdzie analizowano dane użytkowników mediów społecznościowych w celu mikrotargetowania treści o charakterze emocjonalnym i propagandowym. W Egipcie obserwuje się podobne mechanizmy w formie kontraktowania usług cyfrowych PR przez organizacje powiązane z państwem lub powiązanych biznesmenów. Media społecznościowe, w szczególności Facebook, Twitter (X), WhatsApp i TikTok, pełnią rolę głównych kanałów dystrybucji dezinformacji. Brak wystarczających mechanizmów moderacji treści w języku arabskim, jak również słaba obecność lokalnych centrów fact-checkingowych, powodują, że fałszywe informacje rozprzestrzeniają się szybko i bezkarnie. Dotyczy to szczególnie tematów polaryzujących społecznie, takich jak: migracja, pandemia COVID-19, konflikt palestyńsko-izraelski oraz gospodarka wewnętrzna. Konsekwencje dla demokracji, społeczeństwa obywatelskiego i praw człowieka Wyniki badań i analiz prowadzonych w ramach sieci African Digital Rights Network oraz raportów organizacji takich jak CIPESA jednoznacznie wskazują, że cyfrowa dezinformacja poważnie zagraża podstawom demokracji w krajach afrykańskich. Przede wszystkim prowadzi do erozji zaufania społecznego, co z kolei podważa legitymizację instytucji państwowych i mechanizmów przedstawicielskich. Jak wskazuje CIPESA, „dezinformacja podważa zaufanie do instytucji demokratycznych, utrudnia obywatelom podejmowanie świadomych decyzji”, ograniczając tym samym ich zdolność do realnego uczestnictwa w debacie publicznej. Cenzura czy ochrona? Egipska polityka wobec informacji W Egipcie ten proces przyjmuje szczególnie niebezpieczną formę. Fałszywe narracje, zwłaszcza te związane z „obcym zagrożeniem” (np. migracją, terroryzmem, NGO finansowanymi z zagranicy), są konsekwentnie wykorzystywane przez państwo do uzasadniania ograniczeń wolności słowa i stygmatyzacji środowisk krytycznych wobec władzy. Przykłady takie jak kampanie dezinformacyjne przeciwko uchodźcom, opozycyjnym dziennikarzom czy organizacjom praw człowieka wzmacniają klimat podejrzliwości i atomizacji społecznej, jednocześnie osłabiając zaufanie do niezależnych źródeł informacji. Podczas okresów wyborczych dezinformacja, zarówno ta pochodząca od władz, jak i rozpowszechniana przez aktorów niepaństwowych, znacząco zwiększa ryzyko przemocy politycznej, szczególnie gdy pojawiają się spreparowane doniesienia o rzekomych fałszerstwach wyborczych, manipulacjach sondażami czy „zdradzie narodowej”. W krajach takich jak Zimbabwe czy Mozambik konsekwencje te przybierały formę etnicznych i plemiennych antagonizmów, nasilanych przez media cyfrowe. W przypadku Egiptu struktura konfliktów jest bardziej ideologiczna i instytucjonalna, jednak podobnie służy wzmacnianiu podziałów społecznych, m.in. poprzez systematyczne deprecjonowanie organizacji prodemokratycznych jako „narzędzi destabilizacji państwa”. Dezinformacja wpływa również na sposób, w jaki kształtuje się przestrzeń wolności obywatelskich. Oficjalna retoryka walki z „fake news” często służy w rzeczywistości jako pretekst do wprowadzania represyjnego ustawodawstwa. W Egipcie szczególne znaczenie miało wprowadzenie w 2018 roku tzw. prawa o cyberprzestępczości, które umożliwia blokowanie stron, kont i aplikacji oraz penalizowanie działań uznanych za „rozpowszechnianie fałszywych informacji”. W praktyce prowadzi to do zatrzymań, aktów przemocy symbolicznej, procesów pokazowych i konfiskaty sprzętu cyfrowego. Raport Digital Disinformation in Africa zwraca uwagę na fakt, że w tego rodzaju państwach nadzór informacyjny nabiera charakteru strukturalnego, tj. łączy monitorowanie mediów społecznościowych, nadinterpretację przepisów karnych i wykorzystanie technologii śledczych w celu kontroli jednostek. W efekcie powstaje klimat samocenzury, gdy obywatele ograniczają swoje wypowiedzi online, usuwają posty, nie uczestniczą w debatach, obawiając się śledzenia lub represji. Do powszechnych strategii represyjnych należą również: wyłączanie internetu w momentach kryzysu politycznego lub protestów (praktykowane m.in. w Etiopii, Nigerii, a w Egipcie w ograniczonej formie podczas masowych demonstracji), celowe ograniczanie zasięgów określonych kont i tagów przez presję na operatorów platform cyfrowych, stosowanie prewencyjnych zatrzymań użytkowników TikToka, Instagrama i Twittera, co coraz częściej dotyczy również młodych kobiet publikujących treści odbiegające od linii ideologicznej państwa. Szczególnie podatną grupą na manipulację informacyjną w Egipcie są młodsi użytkownicy aplikacji mobilnych, zwłaszcza TikToka, gdzie dezinformacja rozpowszechniana jest w atrakcyjnej wizualnie, emocjonalnej formie, często z wykorzystaniem humoru, ironii lub narracji tożsamościowych. Brak wystarczających zasobów moderacyjnych w języku arabskim oraz nieprzejrzystość algorytmów dodatkowo pogłębiają skalę zjawiska. W rezultacie społeczeństwo obywatelskie, rozumiane zarówno jako zorganizowane NGO, jak i obywatele indywidualni, napotyka nowe bariery aktywności publicznej. Z jednej strony dochodzi do zaniku transparentnej debaty publicznej, z drugiej do ograniczenia pola działania organizacji niezależnych. Fałszywe narracje stają się narzędziem władzy symbolicznej, a jednocześnie środkiem utrwalania realnej przewagi politycznej przez aparat państwa. Odpór informacyjny: fact-checking, prawo i aktywizm społeczny Wobec narastającej fali dezinformacji państwa afrykańskie, organizacje społeczne oraz partnerzy międzynarodowi wdrażają różnorodne strategie przeciwdziałania. Wśród najbardziej rozpowszechnionych znajdują się niezależne inicjatywy fact-checkingowe, działania edukacyjne oraz podejmowane na poziomie państwowym i ponadnarodowym regulacje prawne. W Egipcie, mimo wysokiego poziomu kontroli nad przestrzenią cyfrową, rozwijają się również pewne formy reagowania na dezinformację, choć są one znacząco ograniczane przez realia polityczne i ramy prawne sprzyjające represji. Projekty fact-checkingowe działające niezależnie, takie jak Daftar Ahwal czy współpraca z regionalnymi sieciami (np. Arab Fact-Checkers Network), próbują neutralizować popularne fałszywe treści, choć funkcjonują one często na marginesie oficjalnego dyskursu. Fakt, że wiele z tych podmiotów operuje z zagranicy lub korzysta ze wsparcia grantowego, czyni je podatnymi na oskarżenia o działalność „wrogą interesom państwa”. Równocześnie tradycyjne egipskie media, w większości kontrolowane przez państwo lub związane z elitami politycznymi, wdrażają ograniczone mechanizmy weryfikacji informacji, jednak ich wiarygodność społeczna pozostaje niska. Inaczej wygląda sytuacja w niektórych krajach Afryki Subsaharyjskiej: np. Africa Check w RPA czy PesaCheck we Wschodniej Afryce są aktywne zarówno w internecie, jak i w przestrzeni edukacyjnej, oferując otwarte zasoby i współpracując z dziennikarzami lokalnymi. W Egipcie, podobnie jak w Ghanie czy Kenii, państwowe centra monitoringu treści cyfrowych funkcjonują głównie jako narzędzie bezpieczeństwa wewnętrznego, a nie jako transparentne instrumenty przeciwdziałania dezinformacji. Raport CIPESA z 2024 r. wskazuje, że choć takie instytucje deklarują walkę z fake newsami, to brakuje im niezależności, przejrzystości i społecznego zaufania, co znacząco podważa ich skuteczność. Edukacja i odporność: jak przeciwdziałać dezinformacji w Egipcie i Afryce? Społeczeństwo obywatelskie odgrywa kluczową rolę w budowaniu odporności informacyjnej, zwłaszcza poprzez kampanie medialne, warsztaty i wsparcie dla ofiar dezinformacji. W Egipcie pozytywnym przykładem jest działalność organizacji takich jak Association for Freedom of Thought and Expression (AFTE), która łączy badania nad prawami cyfrowymi z interwencjami prawnymi i monitorowaniem przypadków cenzury. Z kolei inicjatywy edukacyjne skierowane do kobiet i osób z mniejszych ośrodków, na wzór ugandyjskiej Her Internet, w Egipcie funkcjonują głównie w diasporze lub w formie nieformalnych sieci wsparcia. Na poziomie legislacyjnym kluczowe wyzwanie stanowi równowaga między ochroną przed dezinformacją a przestrzeganiem praw obywatelskich. Egipska ustawa o cyberprzestępczości z 2018 roku, mimo że w założeniu miała chronić społeczeństwo przed manipulacją informacyjną, w praktyce stała się narzędziem represji, pozwala bowiem na arbitralne blokowanie stron internetowych, kontrolę mediów społecznościowych i penalizację tzw. „szkodliwych treści”. Brak klarownych kryteriów i mechanizmów odwoławczych sprawia, że przepisy te są niezgodne ze standardami międzynarodowymi (np. Kartą Praw Cyfrowych Afryki i rezolucją 522 ONZ dotyczącą przemocy cyfrowej wobec kobiet). Organizacje regionalne, takie jak ACHPR oraz partnerzy międzynarodowi (np. UNESCO, UE), promują bardziej wyważone podejścia, zachęcając państwa do przyjmowania ram prawnych, które: zapewniają jasne definicje dezinformacji, wprowadzają niezależne mechanizmy nadzoru nad wdrażaniem prawa, umożliwiają kontrolę społeczną i sądową nad decyzjami administracyjnymi, takimi jak blokowanie treści. W praktyce jednak, jak pokazuje przypadek Egiptu, implementacja tych wytycznych jest wysoce selektywna i często marginalizowana przez interesy bezpieczeństwa narodowego. Technologiczne platformy cyfrowe, mimo deklaracji walki z dezinformacją, wciąż zawodzą w zakresie moderacji treści w Afryce Północnej. Brakuje dedykowanych zespołów analizujących treści w języku arabskim (i jego dialektach), algorytmy nie rozpoznają kontekstu kulturowego, a systemy zgłaszania nadużyć są nieefektywne. W efekcie zalecane są lokalne mechanizmy zgłaszania nadużyć, tworzenie krajowych sieci fact-checkerów oraz budowanie partnerstw między mediami publicznymi, NGO i platformami technologicznymi. Wśród priorytetowych zaleceń ekspertów dla państw regionu (w tym Egiptu) znajdują się: rozwój edukacji medialnej i cyfrowej wśród młodzieży oraz grup zmarginalizowanych, promowanie przejrzystości algorytmów i danych rekomendacyjnych, tworzenie sojuszy międzysektorowych na rzecz odporności informacyjnej, które uwzględniają różne grupy interesariuszy: szkoły, media, organizacje społeczne, liderów religijnych i przedstawicieli rządu. Wnioski: cyfrowa przyszłość a odpowiedzialność informacyjna Cyfrowa dezinformacja w Afryce, a w szczególności w Egipcie i regionie Afryki Północnej, pozostaje jednym z kluczowych wyzwań współczesnej transformacji cyfrowej. Jak jednoznacznie pokazuje książka Digital Disinformation in Africa, dynamiczny rozwój mediów społecznościowych oraz dostęp do telefonii mobilnej otworzyły nowe możliwości ekspresji obywatelskiej, ale jednocześnie stały się narzędziem manipulacji, cenzury i przemocy symbolicznej. Władze państwowe, prywatne firmy oraz aktorzy zagraniczni wykorzystują te kanały do realizacji interesów politycznych i geostrategicznych, podważając tym samym zaufanie obywateli do instytucji i procesów demokratycznych. Wnioski płynące z przeprowadzonej analizy prowadzą do kilku zasadniczych rekomendacji: Po pierwsze, konieczne jest zintensyfikowanie edukacji medialnej i cyfrowej, zwłaszcza wśród młodzieży, kobiet i grup marginalizowanych. Doświadczenia egipskie wskazują na deficyt rzetelnych programów szkoleniowych w tym zakresie, co sprzyja podatności na manipulację. Włączenie organizacji społecznych w działania edukacyjne, jak robią to np. inicjatywy takie jak Her Internet w Ugandzie, mogłoby przynieść analogiczne korzyści w krajach takich jak Egipt. Po drugie, potrzebne są trwałe i inkluzywne partnerstwa między rządem, mediami, NGO oraz platformami technologicznymi, które opracują standardy odpowiedzialności i przejrzystości w środowisku cyfrowym. Egipskie doświadczenia pokazują, że brak mechanizmów niezależnego nadzoru nad platformami oraz brak lokalnych standardów etycznych w moderowaniu treści pogłębia problem dezinformacji, zwłaszcza w okresach napięć społecznych. Po trzecie, regulacje prawne muszą być zrównoważone i zgodne z międzynarodowymi normami praw człowieka. Jak zauważa African Arguments (2024), egipskie prawo antydezinformacyjne stało się w praktyce narzędziem represji, a nie ochrony. Potrzebne są zatem reformy, które z jednej strony pozwolą identyfikować i przeciwdziałać kampaniom dezinformacyjnym, a z drugiej będą gwarantować prawo do wolności słowa, pluralizmu i uczciwego procesu. Po czwarte, rola państwa nie powinna ograniczać się jedynie do egzekwowania przepisów, ale musi obejmować także aktywne wspieranie niezależnych mediów, inicjatyw fact-checkingowych i dostępu do rzetelnych źródeł informacji. W Egipcie brak transparentnego wsparcia dla takich mechanizmów skutkuje powstaniem próżni informacyjnej, którą wypełniają niezweryfikowane treści, propaganda i tzw. keyboard armies. Wreszcie, potrzebna jest polityka cyfrowa oparta na czterech filarach: edukacji obywatelskiej, udziale społecznym, silnych i odpornych instytucjach oraz skutecznej ochronie praw człowieka w środowisku online. Tylko wówczas możliwe będzie przekształcenie potencjału technologicznego w realną siłę wspierającą demokratyzację i spójność społeczną, a nie – jak dotąd – źródło napięć, podziałów i represji. Źródła Roberts, Shaun; Karekwaivanane, George (red.). Digital Disinformation in Africa. London: African Internet Observatory, 2024. African Arguments. “In Sisi’s Egypt, laws aimed at curbing disinformation are instruments of political repression”. Dostęp: marzec 2024. Disinfo.Africa. “Spontaneous Association or Coordinated Behavior? Disinformation Trends in Africa”. African Observatory, 2024. CIPESA (Collaboration on International ICT Policy for East and Southern Africa). “Report Highlights Collaborative Efforts to Counter Disinformation in Africa”, sierpień 2024. Africa Center for Strategic Studies. “Mapping a Surge of Disinformation in Africa”, 2024. Beam Reports. „#Deportation_of_Sudanese and #Egypt_for_Egyptians: Digital hate campaigns against refugees in Egypt”, 2023. The Cairo Institute for Human Rights Studies. The Strangulation of Civic Space in Egypt’s Digital Sphere, 2023. African Commission on Human and Peoples' Rights (ACHPR). Resolution 522: Eliminating Violence Against Women and Girls in Digital Contexts, 2022.

Wojna informacyjna w sieci: cyfrowa dezinformacja w Egipcie i krajach afrykańskich

•

2025-06-24

•

Rozwój technologii cyfrowych zrewolucjonizował sposób, w jaki informacje są tworzone, …

Rosyjska propaganda wykorzystuje dezinformację nt ćwiczeń NATO aby wzbudzać niepokój społeczny

•

2025-06-20

•

20/06/2025: Rosyjska propaganda systematycznie wykorzystuje dezinformację nt ćwiczeń NATO w …

Manipulowanie percepcją: rosyjskie operacje informacyjne wokół ćwiczeń NATO w Europie Środkowej

•

2025-06-18

•

Zakończone ćwiczenia wojskowe NATO „Griffin Lightning 2025”, których komponent przeprowadzony …

English

Najnowsza aktywność

„Nasi chłopcy”: wystawa jako pole bitwy informacyjnej o pamięć historyczną w Polsce

•

2025-07-15

•

Wystawa „Nasi chłopcy”, zorganizowana przez Muzeum Gdańska we współpracy z Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku oraz Centrum Badań Historycznych PAN w …

raport

Pamięć jako pole bitwy: Wołyń 1943 w wojnie narracyjnej

•

2025-07-11

•

Ciężar historii i stracone szanse (1917–1921) Rocznica ludobójstwa na Wołyniu w 1943 roku skłania do refleksji nad długim cieniem, jaki trudna historia …

Bałkany w ogniu narracji: Jak rosyjska propaganda buduje strach, nacjonalizm i podziały etniczne

•

2025-07-11

•

Rosyjska propaganda od 1999 roku konsekwentnie buduje na Bałkanach narrację strachu, nacjonalizmu i podziałów etnicznych. Kreml wykorzystuje traumę nalotów NATO, frustrację związaną …

„Żelazny Obrońca” na celowniku. Rosyjska propaganda atakuje Polskę i NATO

•

2025-07-08

•

Rosyjska propaganda wzięła na celownik zaplanowane na wrzesień 2025 roku ćwiczenia „Żelazny Obrońca” („Iron Defender”), które Polska przeprowadzi wspólnie z sojusznikami z …

Ławrow gra satyrą. Propagandowa reakcja Rosji na zwiększenie wydatków obronnych NATO

•

2025-07-03

•

W odpowiedzi na decyzję państw NATO o zwiększeniu wydatków obronnych do 5% PKB do 2035 roku, rosyjska propaganda podjęła próbę deprecjonowania tego …