Ռուսական քարոզչությունը Հայաստանի նկատմամբ

Ռուսական ազդեցության գործողությունները Հայաստանի տեղեկատվական դաշտում (Նոյեմբեր 2025)

2025 թվականի նոյեմբերին հայկական տեղեկատվական դաշտը շարունակում է մնալ տարածաշրջանում ռուսական ազդեցության ապարատի առանցքային գործունեության ոլորտներից մեկը։ Կրեմլը Հայաստանի նկատմամբ վարում է ոչ միայն դասական քաղաքական քարոզչություն, այլև կառուցում է երկարաժամկետ, հետևողական հոգեբանական գործողություն, որի նպատակն է ստիպել հասարակությանը ճանաչել ռուսական ազդեցության գոտին որպես միակ իրատեսական և «անվտանգ» տարբերակ։

Այս գործողության կենտրոնում Լեռնային Ղարաբաղի կորստից հետո առաջացած տրավման է, աշխարհաքաղաքական մենակության զգացումը և Ադրբեջանին նոր տարածքային զիջումների հանդեպ վախը։ Այս հողի վրա ռուսական և ռուսամետ նարատիվային աղբյուրները միավորում են երեք հիմնական թեզ՝ գոյաբանական սպառնալիք, սեփական վերնախավի կողմից ենթադրյալ դավաճանություն, ինչպես նաև Արևմուտքի անազնվություն և անարդյունավետություն։ Հայաստանը ներկայացվում է որպես բոլորի՝ Արևմուտքի, հարևանների և նույնիսկ սեփական կառավարության զոհ, բացառությամբ մեկի՝ Ռուսաստանի, որը պետք է մնա անվտանգության և ինքնության միակ «իրական երաշխավորը»:

Հայաստանի տեղեկատվական միջավայրի մշտադիտարկումը ցույց է տալիս, որ խոսքը ոչ միայն ընթացիկ իրադարձությունների մեկնաբանման մասին է: Սա նարատիվների ճշգրիտ մշակված կոնֆիգուրացիա է, որը նպատակաուղղված է միաժամանակ հարվածելու անվտանգության զգացմանը, իշխանությունների նկատմամբ վստահությանը և Մոսկվային այլընտրանք ունենալու հավատին: Այս ջանքերի ուղղությունների հասկանալը կարևոր է ինչպես ազդեցության գործողությունների նկատմամբ հայ հասարակության խոցելիությունը գնահատելու, այնպես էլ երկրի տեղեկատվական դիմակայունությունը ամրապնդող ծրագրեր նախագծելու համար:

Հայաստանի նկատմամբ ռուսական քարոզչական գործողությունների ջանքերի առաջատար ուղղությունները

Հայաստանում ռուսական ազդեցության ապարատը միավորում է աշխարհաքաղաքական մենակության, տարածքային սպառնալիքի և ներքին ավտորիտարիզմի մոտիվները արևմտյան քաղաքական ու տնտեսական նախաձեռնությունների հետևողական քննադատության հետ։ Երկիրը ներկայացվում է որպես սեփական վերնախավի կողմից դավաճանված և Արևմուտքի կողմից ցինիկաբար օգտագործվող պետություն, որը առանց ռուսական «հովանոցի» անբարենպաստ միջավայրում գոյատևելու շանս չունի։

Հիմնական քարոզչական նարատիվների ցանկը

«Ղարաբաղում պարտությունից հետո Հայաստանին սպառնում է հետագա ‘տարածքային հյուծում’»

Ղարաբաղյան պատերազմում պարտությունը մեկնաբանվում է որպես հայկական պետականության կազմաքանդման անխուսափելի գործընթացի սկիզբ։ Ռուսամետ հաղորդագրություններն ընդգծում են, որ ներկայիս սահմանները իբր անհնար է պահպանել, իսկ Ադրբեջանին հետագա զիջումները միայն ժամանակի հարց են։ Սա նպատակ ունի ամրապնդել գոյաբանական սպառնալիքի զգացումը և այն համոզմունքը, որ առանց արտաքին հովանավորի Հայաստանը տարածքայնորեն «կչորանա» մինչև անհետացում։

«Հայաստանի իշխանությունները դավաճանել են Ղարաբաղը և չեն հոգում փախստականների մասին»

Ղարաբաղից տարհանված բնակիչների նկատմամբ կառավարության գործողությունները ներկայացվում են որպես ուշացած, անսիրտ և թելադրված քաղաքական հաշվարկներով։ Նարատիվը Երևանի իշխանություններին մեղադրում է Արևմուտքի աջակցության դիմաց Ղարաբաղի հայերի պաշտպանությունից գիտակցված հրաժարվելու մեջ։ Այս կերպ զայրույթն ու անարդարության զգացումը, ագրեսորի և պասիվ Ռուսաստանի դեմ ուղղվելու փոխարեն, վերաուղղորդվում են դեպի սեփական վերնախավը։

«Փաշինյանը կառուցում է ավտորիտար ռեժիմ՝ սեփական գվարդիայով»

Ոստիկանական գվարդիայի ստեղծումը և ուժային կառույցներ ունենալու անհրաժեշտության մասին հայտարարությունները օգտագործվում են ոստիկանական պետության կերպար կերտելու համար։ Պնդվում է, որ կառավարությունը պատրաստվում է 2026 թվականի ընտրությունների շուրջ սոցիալական բողոքների և հնարավոր քաղաքական վեճերի դաժան ճնշմանը: Հայաստանը ներկայացվում է որպես միաժամանակ թույլ՝ արտաքին սպառնալիքների դեմ, և ռեպրեսիվ՝ սեփական քաղաքացիների նկատմամբ։

«ԵՄ-ն կեղծավոր է. դատապարտում է Վրաստանին, բայց անտեսում է ժողովրդավարության խնդիրները Հայաստանում»

Թբիլիսիի հասցեին սուր քննադատության ֆոնին՝ Երևանի նկատմամբ մեղմ լեզուն ներկայացվում է որպես Եվրամիության երկակի ստանդարտների ապացույց։ Նպատակն է ստեղծել համոզմունք, որ Բրյուսելի գնահատականները ոչ թե առարկայական են, այլ զուտ քաղաքական։ Սա սասանում է ԵՄ-ի հեղինակությունը՝ որպես ժողովրդավարության, օրենքի գերակայության և անվտանգության հարցերում վստահելի արբիտրի և գործընկերոջ։

«Փաշինյանը փնտրում է Արևմուտքի աջակցությունը միայն 2026-ին իշխանությունը պահելու համար»

Այցը Փարիզ և շփումները արևմտյան գործընկերների հետ մեկնաբանվում են որպես նախընտրական քարոզարշավի տարրեր, այլ ոչ թե պետական անվտանգության մտածված ռազմավարություն։ Վարչապետը ներկայացվում է որպես քաղաքական գործիչ, ով կառուցում է «խաղաղության ուժի» իմիջը՝ դիվահարելով բոլոր քննադատներին որպես «պատերազմի կուսակցություն»։ Սա նպատակ ունի նսեմացնել աշխարհաքաղաքական կուրսի փոփոխության իմաստը՝ պետական ընտրությունը վերածելով իշխանությունը պահպանելու մասնավոր նախագծի։

«Սու-30ՄԿԻ-ի գնումը անվտանգության թանկարժեք պատրանք է»

Հնդկաստանից մարտական ինքնաթիռների ձեռքբերման ծրագիրը որակվում է որպես պետության անպատասխանատու պարտքերի կուտակում՝ մի տեխնիկայի համար, որը իբր չի փոխի ուժերի իրական հավասարակշռությունը Ադրբեջանի և Թուրքիայի նկատմամբ։ Այս նարատիվը կոչված է թուլացնելու հասարակական վստահությունը կառավարության անկախ պաշտպանական որոշումների նկատմամբ և ամրապնդելու այն համոզմունքը, որ բանակի ցանկացած արդիականացում ռուսական սպառազինության համակարգից դուրս անիմաստ է։

«ԵՄ-ն հայերին կերակրում է դատարկ խոստումներով՝ վերաբերվելով նրանց որպես խնդրարկուների»

«Միայն թղթի վրա» վիզաների չեղարկման թեմաները, միգրացիոն աջակցության ծրագրերը կամ բարդ բյուրոկրատական ընթացակարգերը օգտագործվում են Արևմուտքի՝ որպես շատ խոստացող, բայց քիչ տվող կառույցի կերպարը կառուցելու համար: Հայաստանը պետք է երևա որպես երկրորդ կարգի խնդրարկու, որը զրկված է ինքնուրույնությունից և օգտագործվում է ուրիշի քաղաքական խաղում։

«Ռուսաստանը և ‘ռուսական աշխարհը’ մնում են անվտանգության և ինքնության միակ իրական երաշխավորը»

Շեշտադրվում են Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև ռազմական, մշակութային և կրոնական համագործակցության տարրերը, ինչպես նաև ռուսական կազմակերպությունների և ենթակառուցվածքների առկայությունը երկրում։ Նարատիվը հղում է անում «ռուսական աշխարհի» կատեգորիային՝ որպես ընդհանուր արժեքների, պահպանողականության և «իրական հոգևորության» տարածք՝ հակադրելով դրանք արևմտյան աշխարհիկացմանը (սեկուլյարիզացիային) և ազատականացմանը։ Սա նպատակ ունի վերականգնել Մոսկվայից կախվածության՝ որպես «բնական» երևույթի հուզական ընդունումը։

«Տարածաշրջանում իշխում է ուժը, այլ ոչ թե իրավունքը, ուստի Հայաստանը պետք է վերադառնա Ռուսաստանի հովանոցի տակ»

Կրկնվում են կարծիքներ, որ «խաղի հին կանոնները դադարել են գործել», իսկ միջազգային կառույցները անզոր են բիրտ ուժի դեմ։ Այստեղից բխեցվում է եզրակացություն, որ Հայաստանի նման փոքր պետությունը առանց հզոր հովանավորի ոչ մի շանս չունի։ Քարոզչությունը ենթադրում է, որ միայն ռուսական անվտանգության հովանոցն է տալիս իրական պաշտպանություն Թուրքիայի և Ադրբեջանի դեմ։

«Արևմտամետ վերնախավը կոռումպացված է և կապված արտաքին ուժերի հետ»

Սկանդալների, չարաշահումների և վիճահարույց ֆինանսական կապերի թեմաները օգտագործվում են քաղաքական վերնախավի՝ որպես ագահ և օտարերկրյա հովանավորներից կախյալ միասնական պատկեր ստեղծելու համար: Յուրաքանչյուր բարեփոխում, որը ներկայացվում է որպես «եվրոպամետ», պետք է զուգորդվի կոռուպցիայի և օտար շահերի հետ։ Այսպիսով, խարխլվում է վստահությունը անվտանգության նախկին՝ ռուսամետ մոդելի ցանկացած այլընտրանքի նկատմամբ։

Հայաստանի նկատմամբ ռուսական նարատիվային արշավի հոգեբանական նպատակները

Հայաստանի դեմ ուղղված նարատիվների կոնֆիգուրացիան մանրակրկիտ կերպով հարմարեցված է Ղարաբաղյան պատերազմից հետո հասարակության հոգեբանական թուլություններին։ Նպատակը ոչ միայն կարծիք ձևավորելն է, այլ նախևառաջ հույզերի կառավարումը՝ վախի, զայրույթի, անօգնականության, դավաճանության և ամոթի զգացումների։

• Պարտության տրավմայի և պետականության անխուսափելի կորստի զգացման ամրապնդում: «Տարածքային հյուծման» մասին նարատիվը կոչված է մեկ պարտությունը վերածել ապագա ձախողումների շղթայի համոզմունքի: Այն կառուցում է մշտական գոյաբանական վախ («կկորցնենք նոր հողեր») և զգացում, որ առանց արտաքին հովանոցի Հայաստանը դատապարտված է աստիճանական կազմաքանդման:
• Ղարաբաղից հետո զայրույթի ուղղորդում սեփական իշխանությունների և վերնախավի դեմ: «Ղարաբաղի դավաճանության» և փախստականների մասին չհոգալու մեղադրանքները բնական վիրավորանքի զգացումը ագրեսորից և Ռուսաստանի պասիվ դիրքորոշումից վերաուղղորդում են դեպի Երևանի կառավարություն: Արդյունքը պետական ինստիտուտների նկատմամբ վստահության էրոզիան է, հասարակական միասնության քայքայումը և տպավորությունը, որ «հայերի ամենամեծ թշնամին սեփական վերնախավն է»:
• Ներկայիս կառավարության դիվահարում որպես ավտորիտար, բայց միևնույն ժամանակ՝ թույլ: «Փաշինյանի գվարդիայի» թեման կոչված է առաջացնել վախ ճնշումներից՝ միաժամանակ իշխանություններին ներկայացնելով որպես անվտանգության ոլորտում ոչ կոմպետենտ: Հասարակությունը պետք է կառավարությանը ընկալի և՛ որպես ազատության սպառնալիք, և՛ որպես երկիրը պաշտպանելու անկարող մարմին, ինչը դրսից «ուժեղ ձեռքի» կարոտախտի տեղ է բացում:
• Արևմուտքի՝ որպես գործընկերոջ և արբիտրի վստահելիության խարխլում: «ԵՄ կեղծավորության» մոտիվը ծառայում է Արևմուտքի՝ որպես նորմերի, ստանդարտների և աջակցության աղբյուրի հեղինակության թուլացմանը: Եթե Բրյուսելը իբր երկակի ստանդարտներ է կիրառում Հայաստանի և Վրաստանի նկատմամբ, ապա նրա անվտանգության, ինտեգրման կամ օգնության խոստումները ի սկզբանե դառնում են անվստահելի:
• Արևմտամետ կուրսի ներկայացում որպես իշխանության եսասիրական նախագիծ: Արևմուտքի հետ շփումները հանգեցնելով նախընտրական հաշվարկների՝ քարոզչությունը դրանք զրկում է ռազմավարական բովանդակությունից: Աշխարհաքաղաքական կողմնորոշման փոփոխությունը դադարում է պետական որոշում լինելուց և դառնում է վարչապետի անձնական հավակնությունների գործիք, ինչը պետք է առաջացնի անվստահություն և հիասթափություն:
• Պաշտպանական բարեփոխումների և բանակի արդիականացման նկատմամբ վստահության խաթարում: Սու-30ՄԿԻ-ի գնման ժամանակ «անվտանգության պատրանքի» մասին նարատիվները կոչված են հետ պահել հասարակությանը Ռուսաստանից անկախ պաշտպանական քաղաքականությանը աջակցելուց: Եթե բանակում ցանկացած ներդրում առանց Մոսկվայի մասնակցության ներկայացվում է որպես անիմաստ, ապա ռուսական համակարգերը և ռազմական ներկայությունը դառնում են միակ «ռացիոնալ» տարբերակը:
• Արևմուտքի՝ որպես նվաստացումների և դատարկ խոստումների աղբյուրի կերպարի կառուցում: «Ձևական» վիզաների կամ բյուրոկրատական բարդ ծրագրերի օրինակները պետք է առաջացնեն նվաստացման և որպես խնդրարկու վերաբերվելու զգացում: Նման ուղերձն ամրապնդում է այն համոզմունքը, որ Հայաստանը միշտ լինելու է գործիք ուրիշի խաղում, և երբեք՝ իրավահավասար գործընկեր:
• Ռուսաստանի՝ որպես անվտանգության և ինքնության երաշխավորի վերալեգիտիմացում: «Ռուսական աշխարհին» և ընդհանուր արժեքներին հղում անելը պետք է աշխատի որպես հոգեբանական վերադարձ ծանոթ մոդելին՝ անվտանգությունը հավասար է ռուսական ներկայությանը: Սա պետք է թուլացնի աջակցությունը աշխարհաքաղաքական էմանսիպացիային (ինքնուրույնացմանը) և դեպի Արևմուտք բացվելուն:
• «Տարածաշրջանում իշխում է միայն ուժը» տրամաբանության նորմալացում: Թեզը, թե միջազգային իրավունքը և ինստիտուտները կորցրել են նշանակությունը, ստեղծում է ճակատագրապաշտություն և համոզմունք, որ փոքր պետությունները չունեն այլ գործիքներ, բացի ուժեղ հովանավորի ընտրությունից: Նման տրամաբանության մեջ ռուսական հովանոցը դառնում է սպառնալիքների միակ հնարավոր պատասխանը:
• Արևմտամետ վերնախավի՝ որպես կոռումպացված արտաքին գործակալների վարկաբեկում: Եվրոպամետությունը կոռուպցիայի և օտարներից կախվածության հետ կապելը պետք է սպանի վստահությունը ռուսամետ կուրսի ցանկացած ժողովրդավարական այլընտրանքի նկատմամբ: Ցանկացած քաղաքական ուժ, որը պնդում է ԵՄ-ի կամ ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցումը, պետք է ավտոմատ կերպով ընկալվի որպես անազնիվ և դրսից կառավարվող:

Վերջաբան. Տրավմայի և ռազմավարական ընտրության միջև

Հայաստանի նկատմամբ ռուսական քարոզչության ամփոփիչ ուղերձը ստացողին տանում է մեկ եզրակացության.

Արևմուտքը կեղծ է և անարդյունավետ, սեփական վերնախավը դավաճան է և կոռումպացված, իսկ միակ իրական, հուզական առումով «անվտանգ» ընտրությունը մնում է վերադարձը ռուսական հովանոցի տակ:

Սա եզրակացություն է, որը պարտադիր չէ բարձրաձայնել: Այն բխում է նարատիվների խիտ ցանցից՝ սկսած «տարածքային հյուծումից», «Ղարաբաղի դավաճանությունից» մինչև «ԵՄ դատարկ խոստումներ», և խորապես նստում է հասարակության հույզերի մեջ։ Կրեմլի տեղեկատվական գործողությունը, հետևաբար, պարզապես քարոզչական արշավ չէ, այլ հայկական քաղաքական երևակայությունը մշտապես վերաֆորմատավորելու փորձ. այնպես, որ դեպի Արևմուտք ցանկացած քայլ թվա ռիսկային արկածախնդրություն, իսկ վերադարձը ռուսական ազդեցության գոտի՝ պրագմատիկ անհրաժեշտություն:

Նման բարդ արշավին պատասխանելը պահանջում է ավելին, քան պարզ «հակաքարոզչություն»: Անհրաժեշտ են գործողություններ, որոնք միավորում են.

• Հայաստանի անվտանգության և զարգացման իրական աջակցություն՝ որպեսզի մենակության և նոր զիջումների հանդեպ վախի զգացումը հեշտությամբ չօգտագործվի քարոզչության կողմից,
• Իշխանությունների թափանցիկ հաղորդակցություն քաղաքացիների հետ՝ սահմանափակելու «վերնախավի դավաճանության» և «ավտորիտար ռեժիմի» մասին նարատիվների նկատմամբ ընկալունակությունը,
• Տեղեկատվական դիմակայունության կառուցման երկարաժամկետ ծրագրեր՝ ներառելով լրատվամիջոցները, կրթությունը, ինչպես նաև աջակցություն անկախ ինստիտուտներին և հասարակական կազմակերպություններին,
• Մանիպուլյացիայի մեխանիզմների հետևողական բացահայտում՝ որպեսզի հասարակությունը տեսնի, թե ինչպես են կոնկրետ նարատիվները ծառայում օտար պետության շահերին:

Հայաստանն այսօր կանգնած է ռազմավարական ընտրության առջև, որը որոշվում է ոչ միայն դիվանագիտության կամ բանակի արդիականացման դաշտում, այլև տեղեկատվական և հոգեբանական տարածքում։ Եթե չամրապնդվեն վստահությունը պետական ինստիտուտների նկատմամբ, արևմտյան գործընկերների արժանահավատությունը և մանիպուլյացիաները ճանաչելու հասարակության կարողությունը, ռուսական նարատիվային պատերազմը կարող է ունենալ նույնքան ծանր հետևանքներ, որքան վերջին տարիների զինված հակամարտությունները։

MUGA նախագիծ. «Հրապարակումը ստեղծվել է Մոլդովայի, Ուկրաինայի, Վրաստանի և Հայաստանի տեղեկատվական միջավայրի ընթացիկ մշտադիտարկման հիման վրա, որն իրականացվում է MUGA նախագծի շրջանակներում – մոդուլ II («Թվային հետաքննություններ և ազդեցության գործողությունների վերլուծություն՝ հանուն Մոլդովայի, Ուկրաինայի, Վրաստանի և Հայաստանի հասարակությունների տեղեկատվական միջավայրի անվտանգության»): Նախագիծն իրականացվում է INFO OPS Polska հիմնադրամի և DFRLab-ի (Atlantic Council) կողմից:

Գործողությունները ֆինանսավորվում են պետական բյուջեից՝ Լեհաստանի Հանրապետության Արտաքին գործերի նախարարի «Հանրային դիվանագիտություն 2024–2025 – եվրոպական չափում և հակազդեցություն ապատեղեկատվությանը» մրցույթի շրջանակներում: Հրապարակումը արտահայտում է բացառապես հեղինակների տեսակետները և չի կարող նույնացվել Լեհաստանի Հանրապետության Արտաքին գործերի նախարարության պաշտոնական դիրքորոշման հետ»:

Հրավիրում ենք ծանոթանալու նաև զեկույցներին.

Մոլդովայի, Ուկրաինայի, Վրաստանի և Հայաստանի տեղեկատվական միջավայրերի ուսումնասիրություն.

Հայաստանի տեղեկատվական միջավայրի ուսումնասիրություն՝ https://infoops.pl/badanie-srodowiska-informacyjnego-armenii/

Մոլդովայի տեղեկատվական միջավայրի ուսումնասիրություն՝ https://infoops.pl/badanie-srodowiska-informacyjnego-moldawii/

Վրաստանի տեղեկատվական միջավայրի ուսումնասիրություն՝ https://infoops.pl/badanie-srodowiska-informacyjnego-gruzji/

Ուկրաինայի տեղեկատվական միջավայրի ուսումնասիրություն՝ https://infoops.pl/badanie-srodowiska-informacyjnego-ukrainy/