Տասնամյակներ շարունակ Ռուսաստանը զարգացնում է քարոզչական գործիքներ և ազդեցության ռազմավարություններ, որոնք թույլ են տալիս նրան պահպանել վերահսկողությունը հետխորհրդային տարածաշրջանի քաղաքականության և հասարակությունների նկատմամբ։ Կրեմլը կիրառում է մանիպուլյացիայի բազմազան մեթոդներ՝ սկսած ապատեղեկատվությունից, տնտեսական կախվածությունից մինչև քաղաքական գործընթացներին միջամտելը։ Հայաստանի օրինակը ցույց է տալիս, թե ինչպես է Ռուսաստանը ապակայունացնում տարածաշրջանի իրավիճակը՝ միաժամանակ ուժեղացնելով իր ազդեցությունը։
MUGA-ի վերջին ուսումնասիրությունը, որը անցկացվել է INFO OPS Plskai DFRLab հիմնադրամների կողմից Հայաստանի տեղեկատվական տարածքում, մանրամասնորեն փաստաթղթավորում է ռուսական ապատեղեկատվական և քարոզչական գործողությունների ազդեցությունը։ Ուսումնասիրությունը ընդգրկում է 2024 թվականի սեպտեմբերից մինչև դեկտեմբերի վերջ ընկած ժամանակահատվածը։ Վերլուծելով, թե ինչպես են տեղեկատվական մանիպուլյացիաները (FIMI) ապակայունացնում հասարակությունները, ուժեղացնում քաղաքական բևեռացումը և թուլացնում Հայաստանին տրամադրվող միջազգային աջակցությունը։ Դրա արդյունքները լույս են սփռում ժամանակակից տեղեկատվական պատերազմների մասշտաբների և դրանց երկարաժամկետ հետևանքների վրա։
Ապատեղեկատվությունը որպես Կրեմլի ռազմավարության հիմք
Ապատեղեկատվությունը ռուսական արտաքին քաղաքականության զինանոցի ամենակարևոր գործիքներից մեկն է։ Դրա նպատակն է խաթարել հետխորհրդային երկրների քաղաքական և սոցիալական կայունությունը, ինչպես նաև նրանց իշխանությունների կարողությունը՝ վարելու անկախ արտաքին քաղաքականություն։
Կրեմլը օգտագործում է իր գերիշխանությունը տնտեսության, լրատվամիջոցների և քաղաքականության ոլորտներում՝ հետխորհրդային երկրներում հովանավորչական ցանց կառուցելու համար։ Այս ցանցը թույլ է տալիս Ռուսաստանին ձևավորել քաղաքական կարևոր որոշումներ, ապակայունացնել իր ազդեցությանը հակադրվող ընդդիմությանը և ուժեղացնել ռուսամետ տրամադրությունները այդ երկրների հասարակություններում։
Հայաստանը Կրեմլի ճնշման տակ
Տնտեսական կախվածություն
Հայաստանի տնտեսության հիմնական ոլորտները՝ էներգետիկան, հեռահաղորդակցությունը, հանքարդյունաբերությունը և ֆինանսները, վերահսկվում են ռուսական ընկերությունների կողմից։ Օրինակ՝ «Գազպրոմ Արմենիա» ռուսական ընկերությունը մենաշնորհ ունի երկրում բնական գազի մատակարարման հարցում, ինչը թույլ է տալիս Ռուսաստանին տնտեսական ճնշում գործադրել ռազմավարական պահերին։
Քաղաքական մանիպուլյացիա
2018 թվականի հեղափոխությունը, որը Նիկոլ Փաշինյանին բերեց իշխանության, սկզբում ընկալվեց որպես Հայաստանում ժողովրդավարական փոփոխությունների դրսևորում։ Սակայն Կրեմլի գործողությունները արագորեն չեզոքացրին Փաշինյանի արևմտամետ ձգտումները։ Նրա կառավարությունը, որը սկզբում համարվում էր բարեփոխիչ, գործնականում դարձավ Ռուսաստանի շահերը տարածաշրջանում իրականացնելու գործիք։
Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմը որպես ռուսական գերիշխանության գործիք
2020 թվականի Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը ռուսական ներգրավվածության ամենավառ օրինակներից մեկն է տարածաշրջանի ապակայունացման գործում։
Ռուսաստանի ռազմական և քաղաքական աջակցությունը
Փաստերը ցույց են տալիս, որ ռուս զինվորական अधिकारीներ ներկա են եղել Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունում պատերազմի ժամանակ՝ փաստացի ղեկավարելով դրա գործողությունները։ Միաժամանակ Կրեմլը բանակցություններ էր վարում Ադրբեջանի հետ հրադադարի պայմանների շուրջ՝ ապահովելով իրեն որպես միջնորդի դեր և ամրապնդելով իր ազդեցությունը տարածաշրջանում։ Ավելին, հակամարտության ավարտից հետո Լեռնային Ղարաբաղում ռուսական խաղաղապահ ուժերի տեղակայումը Մոսկվային լրացուցիչ գործիք է տալիս Հայաստանի և Ադրբեջանի նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելու համար։
Քարոզչություն և ապատեղեկատվություն
Ռուսական լրատվամիջոցները, ինչպիսիք են «Սպուտնիկ Արմենիան», և ռուսամետ բլոգերները հիմնական դեր են խաղացել Հայաստանում հասարակական կարծիքի մանիպուլյացիայի գործում պատերազմի ժամանակ։ Ապատեղեկատվության նպատակն էր թուլացնել հայ հասարակության և զինված ուժերի մարտական ոգին, ինչպես նաև Ռուսաստանին ներկայացնել որպես տարածաշրջանում կայունության միակ երաշխավոր։
Ռուսամետ և ծայրահեղական պահպանողական խմբերը Հայաստանում
Հայաստանում գործում են բազմաթիվ խմբեր, որոնք քարոզում են ռուսամետ և ծայրահեղական պահպանողական պատումներ։ Նրանց գործունեությունը նպաստում է հասարակության մեջ բաժանումների առաջացմանը և Մոսկվայից կախվածության ամրապնդմանը։
Առաջին խումբ՝ եզրային միջավայրեր
Առաջին խմբի հիմքը կազմում են փոքր, ծայրահեղ աջ էթնոնացիոնալիստական կազմակերպությունները և փոքր քաղաքական կուսակցությունները։ Նրանց ազդեցությունը սահմանափակ է, սակայն հաճախ օգտագործվում են ավելի ազդեցիկ կառույցների կողմից՝ ռուսամետ պատումները տարածելու համար։
Երկրորդ խումբ՝ հիմնական կուսակցություններ և առաջնորդներ
Երկրորդ խումբը ներառում է ազդեցիկ քաղաքական կուսակցություններ, կրոնական առաջնորդներ և հասարակական հեղինակություններ, որոնք հիմնական դեր են խաղում ռուսամետ գաղափարների քարոզչության մեջ։ Հիմնական հոսքի լրատվամիջոցները և սոցիալական ցանցերը օգտագործվում են որպես գործիքներ՝ նրանց ուղերձները տարածելու համար։
Ռուսամետ քարոզչության հիմնական պատումները
- Ավանդական արժեքների պաշտպանություն
Քարոզչությունը ընդգծում է, որ Ռուսաստանը և Հայաստանը կիսում են ընդհանուր հոգևոր և մշակութային արժեքներ, որոնք վտանգված են Արևմուտքի ազդեցության պատճառով։ Ավանդական արժեքները ներկայացվում են որպես ազգային ինքնության հիմք, և դրանց պաշտպանությունը ռուսամետ ծայրահեղական պահպանողականների հիմնական ուղերձն է։
- Ազգային ինքնության սպառնալիք
Ռուսամետ պատումները հաճախ ենթադրում են, որ Հայաստանի իշխանությունները դավաճանում են ազգին՝ համագործակցելով Արևմուտքի հետ և հրաժարվելով ազգային արժեքների պաշտպանությունից։ Արևմուտքը ներկայացվում է որպես ագրեսոր, որը փորձում է Հայաստանին պարտադրել օտար գաղափարախոսություններ և վերահսկել նրա հասարակությունը։
Արևմուտքի անգործությունը ռուսական գործողությունների նկատմամբ
Չնայած Հայաստանում Ռուսաստանի կործանարար գործողությունների բազմաթիվ ապացույցների, Արևմուտքի արձագանքը անբավարար է եղել։ Արևմտամետ ընդդիմադիր ուժերին աջակցության բացակայությունը և պատժամիջոցների անհամապատասխան քաղաքականությունը թույլ են տվել Ռուսաստանին շարունակել ամրապնդել իր ազդեցությունը տարածաշրջանում։ Արևմուտքը բավարար աջակցություն չի ցուցաբերում Հայաստանում ժողովրդավարական փոփոխություններին, ինչը թուլացրել է արևմտամետ ուժերի դիրքերը։
Հանձնարարականներ Արևմուտքի համար
Ռուսաստանի ազդեցությանը արդյունավետորեն հակազդելու համար անհրաժեշտ են ավելի վճռական գործողություններ.
- Հետախուզական համակարգման ավելացում. Արևմտյան երկրները պետք է ավելի ինտենսիվորեն պայքարեն տարածաշրջանում Ռուսաստանի կողմից եկող հետախուզական սպառնալիքների դեմ։
- Անկախ լրատվամիջոցների աջակցում. Հայաստանում անկախ լրագրությունը կարող է հիմնական դեր խաղալ ապատեղեկատվության դեմ պայքարում։
- Ժողովրդավարական ընդդիմության հետ գործընկերության կառուցում. Արևմուտքը պետք է ակտիվորեն աջակցի ժողովրդավարական ուժերին՝ ուսուցման, ռազմավարական խորհրդատվության և ֆինանսական օգնության միջոցով։
- Դիվանագիտական ակտիվության ավելացում. Բրյուսելը և Վաշինգտոնը պետք է ավելի վճռականորեն կիրառեն Ռուսաստանի նկատմամբ պատժամիջոցները և աջակցեն Հայաստանում ժողովրդավարական բարեփոխումներին։
Եզրակացություն
Հայաստանի օրինակը ցույց է տալիս, թե որքան արդյունավետ է Ռուսաստանը օգտագործում քարոզչության և ազդեցության գործիքները հետխորհրդային տարածաշրջանում։ Կրեմլը ոչ միայն ապակայունացնում է իրավիճակը մերձավոր արտասահմանի երկրներում, այլև օգտագործում է ներքին սոցիալական և քաղաքական բաժանումները՝ իր դիրքերն ամրապնդելու համար։ Արևմուտքը, չնայած այս գործողություններին հակազդելու գործիքներ ունենալուն, պետք է ավելի վճռականորեն գործի՝ աջակցելով տարածաշրջանում ժողովրդավարությանը և անկախ հաստատություններին։
Ավելի շատ տեղեկություններ կարող եք գտնել մեր զեկույցում, որի հրապարակումը կկայանա 2024 թվականի դեկտեմբերի 31-ին։ Հրավիրում ենք ծանոթանալ։
Ծրագիրը ֆինանսավորվում է պետական բյուջեից՝ Լեհաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարի «Հանրային դիվանագիտություն 2024-2025 – եվրոպական չափում և ապատեղեկատվության դեմ պայքար» մրցույթի շրջանակներում։
Հրապարակումը արտահայտում է միայն հեղինակի տեսակետները և չի կարող նույնացվել Լեհաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարության պաշտոնական դիրքորոշման հետ
Operacje wpływu (FIMI) na bezpieczeństwo Armenii
Armenia, wywodząca się z bogatej historii i tradycji, znajduje się obecnie w trudnym położeniu geopolitycznym. Z jednej strony jest kluczowym celem rosyjskich operacji informacyjnych i manipulacji (FIMI), z drugiej zaś stara się rozwijać relacje z Europą i Stanami Zjednoczonymi. Wyzwania te są dodatkowo komplikowane przez traumę związaną z wojną 44-dniową z 2020 roku, utratę kontroli nad Górskim Karabachem (Arcach) oraz kryzys humanitarny Ormian przesiedlonych z tego terytorium. Rosyjska narracja stawia się w roli wyłącznego gwaranta bezpieczeństwa Armenii, jednocześnie obarczając rząd premiera Nikola Paszyniana oraz „Zachód” (a szczególnie Unię Europejską i USA) winą za klęskę w wojnie i straty terytorialne.
Niniejszy artykuł stanowi opracowanie analityczne oparte na wynikach wielomiesięcznego badania przeprowadzonego przez Fundację INFO OPS Polska i DFRLab. Badacze monitorowali przestrzeń informacyjną Armenii, analizowali aktywność mediów tradycyjnych i społecznościowych oraz dokonali identyfikacji kluczowych aktorów propagandowych. W toku śledztwa ustalono, że główną rolę w dezinformacji i manipulacjach informacyjnych odgrywają struktury powiązane z Rosją (zarówno państwowe, jak i oligarchiczne), a w mniejszym stopniu także media azerbejdżańskie oraz częściowo tureckie i irańskie.
Krajobraz medialny i kluczowi aktorzy
1. Media tradycyjne
Państwowe
- Telewizja Armenia 1 (1lurer.am): publiczny nadawca telewizyjny z serwisem informacyjnym dostępnym w czterech językach (armeński, azerski, rosyjski, angielski).
- Publiczne Radio (armradio.am): nadaje audycje w dwunastu językach, m.in. ormiańskim, rosyjskim i azerbejdżańskim.
- Armenpress (armenpress.am): oficjalna agencja prasowa państwa, posiada też podstronę fact-checkingową (aczkolwiek o ograniczonej skuteczności).
Prywatne
- TV Shant (shantnews.am): obiektywny przekaz newsowy, szeroko omawia tematy bezpieczeństwa w regionie.
- Azatutyun (azatutyun.am): ormiańska część Radio Free Europe/Radio Liberty, finansowana przez amerykański Kongres, prezentuje przekaz prozachodni i krytyczny wobec Rosji oraz Iranu.
- H2, Armenia TV, Kentron TV, Yerkir Media, A-TV: telewizje o zróżnicowanym stopniu powiązań z politykami prorosyjskimi (np. Robert Koczarian) bądź prorządowymi (premier Paszynian). Niektóre z nich należą, formalnie lub nieformalnie, do osób prowadzących interesy w Rosji (np. Armenia TV związana z Gazprom-Media).
Prasa
- Aravot (aravot.am) i Hraparak (hraparak.am): tytuły opozycyjne, w części wyraźnie prorosyjskie, krytykujące premiera Paszyniana za rzekomą „zdradę” interesów narodowych.
- Haykakan Zhamanak (armtimes.com): dziennik założony przez obecną ekipę rządową (Paszynian był redaktorem), częściej sprzyja proeuropejskiej wizji.
- 168 Zham (168.am), Iravunk (iravunk.com): media otwarcie prorosyjskie, szerzące antyzachodnie narracje i dezinformacje dotyczące wojny na Ukrainie.
Najważniejsze portale internetowe
- Hetq (hetq.am): platforma dziennikarstwa śledczego, współpracuje z OCCRP i UE.
- News.am, Tert.am, Factor TV: duże portale informacyjne, które starają się zachować pewne standardy rzetelności, choć w przypadku Tert.am bywał zauważalny wpływ prorosyjskich właścicieli.
- Lurer.com, ArmLur.am, Iravaban.net: zróżnicowane podejście, od neutralno-krytycznego do prorosyjskich przekazów.
2. Media społecznościowe i influencerzy
W Armenii najpopularniejsze są Facebook i Instagram, rośnie też znaczenie Telegramu. W mniejszym stopniu używane są VKontakte, Odnoklassniki czy TikTok. Kluczowi influencerzy (m.in. byli i obecni politycy, dziennikarze, działacze Kościoła) oddziałują przez Facebook i Telegram – przykładowo:
- Nikol Paszynian – premier Armenii, jego przekaz dociera do 180 tys. obserwujących na X (Twitterze) i do ponad 100 tys. na Facebooku.
- Bagrat Galstanyan – arcybiskup Tawusza, lider ruchu „Tawusz dla Ojczyzny”, otwarcie prorosyjski i krytyczny wobec rządu.
- Margarita Simonian (RT) – dziennikarka rosyjska, Ormianka z pochodzenia, wpływa na ormiańską opinię publiczną poprzez szerzenie narracji Kremla.
3. Aktorzy zagraniczni i narzędzia wpływu
- Rosja: zdecydowany lider w zakresie dezinformacji i wywierania wpływu. Stosuje m.in. media kontrolowane przez Kreml (Sputnik, RT, rosyjskie kanały TV), siatkę prorosyjskich mediów i partii w Armenii (np. media oligarchiczne), narracje historyczne (rzekoma wspólnota chrześcijańska) i ekonomiczne (duże uzależnienie w sektorze energetycznym).
- Azerbejdżan: prowadzi z Armenią walkę informacyjną w swoich mediach, często powtarza podobne do rosyjskich przekazy (szczególnie krytykę Zachodu).
- Turcja: historycznie nieprzychylna Armenii, ale ze względu na barierę językową jej propaganda trafia w Armenii do węższego kręgu odbiorców.
- Iran: częściowa obecność narracji proirańskich, lecz ograniczona głównie do mediów mniejszości ormiańskiej w Iranie oraz komunikatów urzędowych.
- Chiny i Białoruś: nie odnotowano masowej obecności typowych narracji chińskich lub białoruskich w przestrzeni armeńskiej; nie wyklucza to ich incydentalnego wpływu (głównie przekazy Białorusi przez prorosyjskie media).
Przykładowe źródła dezinformacji
W wyniku śledztwa zidentyfikowano pięć najbardziej wpływowych ośrodków (kanałów) szerzenia dezinformacji:
- Sputnik Armenia – rosyjskie medium z ormiańsko- i rosyjskojęzyczną wersją, lansujące narracje Kremla.
- Iravunk (portal + tygodnik) – prorosyjski, antyzachodni, powielający treści rosyjskiej propagandy z kanałów Z-milbloggersów.
- Nowosti Armenii (newsarmenia.am) – ściśle powiązane z RIA Nowosti, używane do wprowadzania antyzachodnich komunikatów w infosferę Armenii.
- Antifake.am – paradoksalnie pod szyldem „fact-checking” szerzy prorosyjskie lub skrajnie konserwatywne treści, unika krytyki Rosji, a atakuje rząd i Zachód.
- Media azerbejdżańskie (np. Azertag, Milli.az) – dezinformacja nastawiona na podważanie armii Armenii i wizerunku rządu, często zsynchronizowana z narracjami Rosji.
Podatności
- Podatność religijna
Ormiański Kościół Apostolski odgrywa dominującą rolę w życiu społecznym i duchowym kraju. Rosja przedstawia siebie jako „obrońcę chrześcijaństwa”, co zderza się z faktem, że w rzeczywistości polityka Kremla często ignoruje interesy religijne Armenii. Niemniej jednak wielu duchownych jest podatnych na antyzachodnie slogany o „moralnej degeneracji” Zachodu.
- Podatność etniczna
Konflikt z Azerbejdżanem (i w przeszłości tragiczne relacje z Turcją) wzmacnia skłonność do postrzegania świata w kategoriach wrogi–sojusznik, co Rosja instrumentalizuje, podsycając lęk przed muzułmańskimi sąsiadami.
- Podatność polityczna
Polarizacja między obozem premiera Paszyniana a siłami prorosyjskimi (byli prezydenci, część duchowieństwa, oligarchowie) przekłada się na radykalizację komunikatów w mediach. Emocjonalny stosunek do wojny w Górskim Karabachu i tragicznych wydarzeń z 2020 i 2023 (upadek Arcachu) ułatwia szerzenie spiskowych teorii „zdrady”.
- Podatność bezpieczeństwa
Bezpieczeństwo Armenii w dużej mierze zależy od strategicznych dostaw gazu (Gazprom) i uzbrojenia (stacjonowanie rosyjskich wojsk), co powoduje, że rosyjskie media i politycy mogą wywierać wpływ na lokalnych liderów – głównie za pomocą presji militarnej i szantażu energetycznego.
- Podatność gospodarcza
Kluczowe sektory (energetyka, telekomunikacja, finanse) w znacznym stopniu kontrolowane przez rosyjskie firmy. Stanowi to narzędzie nacisku (możliwość wprowadzania sankcji gospodarczych, manipulacji cenami gazu czy prądu).
- Podatność zagraniczna
Dążenie Armenii do współpracy z UE czy Stanami Zjednoczonymi budzi ostrą kontrakcję propagandową zarówno ze strony Moskwy, jak i Baku. Oba kraje w mediach równolegle krytykują pomoc wojskową i finansową płynącą z Europy, starając się zniechęcić ormiańskie społeczeństwo do integracji z Zachodem.
CASE STUDY: Skoordynowana kampania Rosji i Azerbejdżanu przeciwko misji EUMA i zbliżeniu Armenii z UE
W wyniku śledztwa przeprowadzonego przez zespół Fundacji INFO OPS Polska i DFRLab ustalono, że media rosyjskie i azerbejdżańskie prowadziły równoległe kampanie dezinformacyjne przeciwko:
- Misji Obserwacyjnej UE (EUMA) w Armenii – Rosyjskie MSZ i minister spraw zagranicznych Azerbejdżanu niemal identycznie oskarżali EUMA o szpiegostwo i „przekształcenie w misję NATO”. Publikowali w swoich serwisach podobne liczby artykułów w tych samych datach.
- Francusko-armeńskiej współpracy obronnej – Gdy Armenia podpisała kontrakty na francuski sprzęt wojskowy (np. haubice CAESAR), rosyjskie i azerbejdżańskie media niemal równocześnie nagłośniły narrację, że „Francja prowokuje nową wojnę” i „działa neokolonialnie”.
- Trójstronnym spotkaniom Armenii z UE i USA – Spotkanie w Brukseli z udziałem Paszyniana, Josepa Borrella i Antony’ego Blinkena było zestawiane z wypowiedziami Marii Zacharowej i Ilhama Alijewa – oboje zgodnie stwierdzili, że jest to inicjatywa „wymierzona przeciwko Rosji” i „ma na celu izolację Azerbejdżanu”.
Ten skoordynowany charakter dezinformacji został potwierdzony na podstawie śledztwa, które wykazało okresowe jednoczesne wzrosty liczby publikacji w rosyjskich i azerbejdżańskich mediach na te same tematy. Podobny schemat pojawił się przy rozmowach o liberalizacji reżimu wizowego z UE. Rosyjskie i azerbejdżańskie przekazy brzmiały niemal tak samo, sugerując, że bezwizowy wjazd do Europy doprowadzi do wyludnienia Armenii i upadku jej gospodarki.
Zdaniem wielu obserwatorów (ekspertów niezależnych think tanków), Rosja i Azerbejdżan starają się za wszelką cenę utrzymać Armenię z dala od Zachodu, wykorzystując rozmaite techniki wywoływania strachu i niechęci do reform proeuropejskich. Jednocześnie Rosja, postrzegana historycznie jako sojusznik, buduje fałszywy obraz jedynego „obrońcy chrześcijaństwa”, co – w opinii przeciwników tej tezy – stoi w sprzeczności z faktem, iż Kreml faktycznie nie zareagował na dramatyczną sytuację Ormian w Arcachu, a wojsk rosyjskich nie użyto do ochrony Górskiego Karabachu. Niektórzy analitycy wskazują, że długofalowym efektem rosyjskiej dezinformacji jest niszczenie zaufania do rządu i kreowanie chaosu społecznego, co może skutkować niedemokratycznym przewrotem i osłabieniem państwa ormiańskiego.
Rekomendacje
- Stała koordynacja wywiadowcza
Armenia i państwa zachodnie (w tym Polska) powinny intensywniej współpracować w zakresie wymiany informacji o działaniach rosyjskich służb w regionie Kaukazu Południowego.
- Wzmocnienie niezależnych mediów
Działania grantowe i szkoleniowe na rzecz niezależnych dziennikarzy (jak Hetq, Factor TV, FIP.am), aby mogli jeszcze skuteczniej weryfikować fake newsy i punktować dezinformację.
- Budowanie partnerstw z opozycją demokratyczną i NGO
Organizowanie międzynarodowych warsztatów dla prodemokratycznych ugrupowań i organizacji pozarządowych w Armenii w zakresie strategicznej komunikacji i odpierania narracji Kremla.
- Zwiększenie aktywności dyplomatycznej
UE i USA powinny wyraźniej przedstawiać Armię jako partnera, zwłaszcza w obszarze bezpieczeństwa, demokracji i modernizacji obronnej. Dotyczy to także Polski, która mogłaby wykorzystać swoje doświadczenia w odpieraniu rosyjskich kampanii dezinformacyjnych.
- Reforma sektora mediów
Rozważenie mechanizmów prawnych i finansowych chroniących media przed oligarchizacją i kontrolą przez prorosyjskie struktury. Większa przejrzystość własności mediów.
- Programy edukacji medialnej i obywatelskiej
Warsztaty i materiały edukacyjne dla szkół i uczelni, by kształtować odporność młodzieży na manipulację i teorię spiskowe.
- Promocja fact-checkingu
Finansowe i merytoryczne wsparcie dla armeńskich platform fact-checkingowych, np. z udziałem polskich organizacji doświadczonych w zwalczaniu dezinformacji.
- Włączenie diaspor
Zachęcanie ormiańskich społeczności za granicą (np. w USA) do angażowania się w kampanie edukacyjne w Armenii i przełamywania treści rosyjskiej propagandy powtarzanej w diasporze.
- Monitorowanie i reagowanie na nastroje religijne
Współpraca z Kościołem Apostolskim oraz środowiskami religijnymi, by ograniczyć instrumentalizację przekazów antyzachodnich i zapewnić wiernym rzetelne informacje o sytuacji międzynarodowej.
- Narzędzia analityczne i sztuczna inteligencja
Rozwój algorytmów do automatycznego wykrywania fałszywych treści i koordynowanych kampanii w sieciach społecznościowych (w Armenii szczególnie Telegram, Facebook i Instagram).
Przykład Armenii dobitnie ukazuje, jak szeroko zakrojone operacje wpływu Rosji (w mniejszym stopniu także Azerbejdżanu, Turcji czy Iranu) wpływają na destabilizację sytuacji wewnętrznej państwa i hamują jego proeuropejskie aspiracje. Dysproporcja sił ekonomicznych i militarnych sprawia, że narracje rosyjskie o rzekomej „ochronie chrześcijaństwa” i „obronie przed muzułmańskimi sąsiadami” łatwo zakorzeniają się w społeczeństwie. Ponadto dominacja języka rosyjskiego w Armenii (pozostałość z czasów ZSRR) umożliwia Kremlowi bezpośrednie docieranie z przekazem do szerokiej grupy odbiorców.
Zachód wciąż nie wykorzystuje w pełni potencjału wsparcia Armenii na drodze ku demokratyzacji i silniejszej integracji z Europą. Świadczy o tym choćby brak zdecydowanych reakcji na kolejne fale dezinformacji w sprawie EUMA czy umów zbrojeniowych z Francją. Wzmacnianie odporności informacyjnej Armenii – także w wymiarze edukacyjnym, legislacyjnym i medialnym – powinno stać się priorytetem dla całej wspólnoty euroatlantyckiej, w tym dla Polski, która ma duże doświadczenie w przeciwdziałaniu operacjom wpływu z Rosji.
Artykuł powstał na podstawie raportu „Projekt MUGA – Badanie środowiska informacyjnego: Armenia”, realizowanego przez Fundację INFO OPS Polska oraz DFRLab (Atlantic Council). Więcej informacji znajdą Państwo w pełnej wersji opracowania, która zostanie udostępniona 31 grudnia 2024 roku – zapraszamy!
Publikacja została zrealizowana w ramach projektu MUGA: Przeciwdziałanie dezinformacji i analiza zagrożeń dla bezpieczeństwa informacyjnego w Mołdawii, Ukrainie, Gruzji i Armenii.
Projekt finansowany z budżetu państwa w ramach konkursu Ministra Spraw Zagranicznych RP „Dyplomacja publiczna 2024-2025 – wymiar europejski i przeciwdziałanie dezinformacji”.
Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.
