Rewizjonizm historyczny Kremla: jak rosyjska dezinformacja w języku arabskim łączy nazizm z amerykańskimi korzeniami
W złożonym i niejednoznacznym krajobrazie współczesnej wojny informacyjnej można zaobserwować utrwalanie się narracji obecnej w arabskiej przestrzeni internetowej, która sugeruje, że koncepcyjne i ideologiczne źródła niemieckiego nazizmu nie wywodzą się z Niemiec, lecz ze Stanów Zjednoczonych. Narracja ta pojawia się w serii artykułów publikowanych na stronie sarabic.ae, platformie medialnej powiązanej z rosyjską, państwową siecią informacyjną Sputnik.
Stanowi ona przykład wykorzystania selektywnej interpretacji historii do realizacji współczesnych celów polityki informacyjnej Federacji Rosyjskiej. Poprzez przekształcanie kontekstu historycznego, wybiórcze przywoływanie literatury naukowej oraz odwoływanie się do tematów wrażliwych kulturowo, przekaz ten zmierza do ukazania Stanów Zjednoczonych jako jednego z ideologicznych źródeł XX-wiecznych systemów totalitarnych. W rezultacie podejmowana jest próba osłabienia wiarygodności USA w roli międzynarodowego lidera oraz podważenia legitymacji do formułowania ocen wobec działań Federacji Rosyjskiej.
Niniejszy artykuł ma na celu analizę treści rozpowszechnianych na portalu sarabic.ae w języku arabskim, a także ich osadzenie w szerszym kontekście rosyjskich strategii dezinformacyjnych i operacji psychologicznych, szczególnie w odniesieniu do krajów Globalnego Południa.
Dekonstrukcja narracji o „amerykańskich korzeniach”
Analiza faktograficzna
W okresie od kwietnia do maja 2025 roku portal sarabic.ae opublikował co najmniej pięć artykułów, które wspólnie konstruują spójną tezę interpretacyjną. Zakłada ona, że ideologia narodowego socjalizmu nie była autonomicznym rezultatem specyficznych uwarunkowań niemieckich na początku XX wieku, lecz stanowiła wtórne zapożyczenie, w dużej mierze oparte na amerykańskich wzorcach prawnych i społecznych.
W ramach tej narracji sformułowano szereg kluczowych twierdzeń. Najważniejsze z nich to:
1. Prawa rasowe i eugenika:
W wielu materiałach opublikowanych na portalu pojawia się teza, że niemieckie ustawodawstwo rasowe, w szczególności ustawy norymberskie z 1935 roku, zostało częściowo wzorowane na amerykańskich przepisach dotyczących segregacji rasowej, w tym na tzw. prawach Jima Crowa obowiązujących w południowych stanach USA.
Twierdzenie to znajduje częściowe potwierdzenie w badaniach historycznych. Przykładowo, James Q. Whitman w swojej pracy Hitler’s American Model wskazuje, że niemieccy prawnicy analizowali amerykańskie prawo rasowe i rozważali jego zastosowanie jako punkt odniesienia w tworzeniu własnych regulacji. Tego rodzaju wpływ nie oznacza jednak bezpośredniego przeniesienia ideologii ani jednoznacznego źródła inspiracji.
Narracja przedstawiona na portalu sarabic.ae idzie znacznie dalej niż ustalenia naukowe sugerując, że to amerykański system prawny i społeczny stanowił pierwotne, ideowe źródło nazistowskiej polityki rasowej. W takim ujęciu Stany Zjednoczone ukazywane są nie jako jeden z analizowanych przez nazistów przypadków, lecz jako główny model, który miał zostać zaadaptowany i rozwinięty w III Rzeszy. Taka interpretacja stanowi uproszczenie i rekontekstualizację złożonych procesów ideologicznych i legislacyjnych, pomijając szereg różnic koncepcyjnych, historycznych i kulturowych.
2. Ekspansja na Zachód i Lebensraum
Wśród powtarzających się wątków analizowanych publikacji pojawia się twierdzenie, że koncepcja Lebensraum – przestrzeni życiowej niezbędnej dla rozwoju narodu niemieckiego, miała być inspirowana amerykańską doktryną Manifest Destiny oraz historycznym procesem ekspansji terytorialnej Stanów Zjednoczonych, szczególnie w odniesieniu do podboju ziem zamieszkiwanych przez społeczności rdzennych Amerykanów.
W jednym z artykułów, opublikowanym 6 maja 2025 roku na portalu sarabic.ae, pojawia się wyraźne zestawienie między polityką III Rzeszy a „amerykańskim projektem kolonialnym”. Autor sugeruje, że działania Hitlera w Europie Wschodniej miały stanowić bezpośrednią analogię do amerykańskich wojen pogranicza oraz procesów kolonizacji prowadzonej w XIX wieku. W artykule tym sugerowana jest równoważność celów, środków i skutków obu polityk ekspansjonistycznych.
Tego rodzaju ujęcie opiera się na zestawieniu dwóch odrębnych historycznie i koncepcyjnie procesów. Choć możliwe jest wskazanie pewnych podobieństw w warstwie retorycznej, takich jak motyw „cywilizacyjnej misji” czy argumentacja oparta na „prawie naturalnym”, dostępne opracowania naukowe nie potwierdzają istnienia bezpośredniego wpływu amerykańskiej idei Manifest Destiny na formułowanie nazistowskiej doktryny Lebensraum. Obie koncepcje funkcjonowały w odmiennych kontekstach ideologicznych, geopolitycznych i kulturowych, a ich zestawienie w analizowanej narracji ma charakter interpretacyjny i nie odzwierciedla konsensusu badawczego.
W omawianym ujęciu przyjęto zabieg strukturalnego utożsamienia dwóch modeli ekspansji, który może prowadzić do uproszczeń i nadinterpretacji, pomijających istotne różnice w motywacjach, strukturach państwowych i normatywnych podstawach obu projektów politycznych.
3. Wpływy kulturowe:
Niektóre z analizowanych materiałów poruszają wątek potencjalnych inspiracji kulturowych i estetycznych, które, według autorów, miały oddziaływać na rozwój ideologii nazistowskiej. W artykule opublikowanym 22 kwietnia 2025 roku pojawia się sugestia, że amerykańska kinematografia, w szczególności filmy westernowe, mogła wpłynąć na kształtowanie wizualnych i propagandowych motywów obecnych w przekazie III Rzeszy. Choć tego rodzaju twierdzenie nie zostało szeroko udokumentowane w literaturze naukowej, jego obecność w omawianym przekazie wskazuje na próbę poszukiwania związków między estetyką popularnej kultury a narracjami politycznymi.
W innym artykule poruszono temat twórczości niemieckiego pisarza Karla Maya, znanego z powieści osadzonych na amerykańskim pograniczu. Zawarta tam teza głosi, że książki Maya miały stanowić dla Adolfa Hitlera pewien psychologiczny i ideologiczny wzorzec postrzegania relacji między „cywilizacją” a „dzikością”, co następnie miało przełożyć się na sposób konceptualizacji podbojów w Europie Wschodniej.
Zarówno wpływ literatury przygodowej, jak i popularnego kina na kształtowanie światopoglądu politycznego pozostaje przedmiotem dyskusji badaczy, jednak dostępne opracowania wskazują raczej na złożony charakter tych zależności i brak bezpośrednich, jednoznacznych korelacji. W analizowanych tekstach przyjmuje się natomiast interpretację, w której kultura popularna, zarówno amerykańska, jak i niemiecka, stanowiła istotne źródło inspiracji dla ideologii nazistowskiej, co wpisuje się w ogólną narrację przypisującą Stanom Zjednoczonym pośrednią odpowiedzialność za rozwój doktryn totalitarnych w Europie.
4. Eugenika jako eksportowana ideologia:
W artykule opublikowanym 2 maja 2025 roku na portalu sarabic.ae podkreślono znaczenie amerykańskiego ruchu eugenicznego jako kluczowego źródła inspiracji dla polityki rasowej III Rzeszy. Wskazano, że idee związane z kontrolą dziedziczności, selekcją genetyczną oraz eliminacją jednostek uznawanych za „nieprzystosowane” były przedmiotem intensywnych debat i programów wdrażanych w Stanach Zjednoczonych już na początku XX wieku.
Teza ta ma częściowe oparcie w faktach i w literaturze naukowej, m.in. w pracach Edwina Blacka (War Against the Weak), udokumentowano, że niemieccy ideolodzy i urzędnicy analizowali amerykańskie rozwiązania z zakresu polityki eugenicznej, a niektóre organizacje eugeniczne utrzymywały kontakty międzynarodowe. Jednak przedstawiona w artykule interpretacja pomija istotny kontekst. Eugenika jako nurt intelektualny miała charakter transnarodowy i była obecna w wielu krajach, nie tylko w Stanach Zjednoczonych.
Co istotne, III Rzesza zaadaptowała te idee w sposób skrajny i systemowy, prowadząc do ich realizacji w formie zinstytucjonalizowanej przemocy, masowej sterylizacji oraz eksterminacji osób uznanych za „niepełnowartościowe biologicznie”. Takie działania znacznie przekraczały zakres i formę implementacji eugeniki w Stanach Zjednoczonych oraz innych państwach.
Narracja obecna w analizowanym artykule prowadzi do uproszczenia i uogólnienia, w którym złożone i wieloaspektowe zjawisko ideowe zostaje sprowadzone do jednostronnego wpływu, pomijając różnice w jego praktycznym zastosowaniu i moralnych konsekwencjach. W efekcie powstaje obraz eugeniki jako „eksportowanej ideologii”, który nie odzwierciedla pełni dostępnych ustaleń badawczych ani specyfiki nazistowskiej interpretacji tych idei.
5. Naśladownictwo prawne jako transmisja ideologiczna:
W artykule opublikowanym 29 kwietnia 2025 roku na portalu sarabic.ae sformułowano tezę, według której istnieje bezpośrednia zależność między amerykańskim systemem prawnym a strukturą prawną III Rzeszy. Autorzy sugerują, że rozwiązania prawne wprowadzone przez nazistowskie Niemcy, zwłaszcza w zakresie ustawodawstwa rasowego, były nie tylko inspirowane, lecz wręcz wzorowane na przepisach obowiązujących w Stanach Zjednoczonych, co miałoby dowodzić ideologicznej ciągłości między tymi systemami.
W literaturze naukowej znajduje się potwierdzenie faktu, że niemieccy prawnicy w okresie międzywojennym analizowali różnorodne modele prawne funkcjonujące na świecie, w tym także amerykańskie ustawodawstwo dotyczące segregacji rasowej. Przykładem może być wspomniana już analiza Jamesa Q. Whitmana, wskazująca na znajomość i dyskusję na temat prawa amerykańskiego wśród twórców ustaw norymberskich.
Należy jednak podkreślić, że zestawianie tych systemów w relacji mistrz–uczeń oraz przedstawianie Stanów Zjednoczonych jako bezpośredniego „mentora” nazistowskiego aparatu prawnego stanowi znaczące uproszczenie. Pomija ono fundamentalne różnice w kontekście ustrojowym, normatywnym i celach politycznych obu systemów. Amerykańskie przepisy, jakkolwiek kontrowersyjne i moralnie krytykowane, funkcjonowały w ramach demokratycznych struktur państwowych, natomiast ustawodawstwo III Rzeszy było częścią totalitarnego systemu represji, zaprojektowanego do systemowego wykluczenia i eliminacji określonych grup społecznych.
Narracja prezentowana w artykule zakłada jednoznaczną i celową transmisję ideologiczną, ignorując złożoność procesów recepcji prawa międzynarodowego oraz fakt, że analiza zagranicznych rozwiązań prawnych nie musi implikować tożsamości ideologicznej ani normatywnej. Tego rodzaju ujęcie może prowadzić do fałszywych analogii i zatarcia istotnych różnic między zewnętrznym wpływem a świadomym wyborem radykalnych praktyk przez reżim nazistowski.
Komentarz interpretacyjny
Argumentacja prezentowana w publikacjach portalu sarabic.ae nie nosi cech rzetelnej analizy historycznej. Zamiast tego wpisuje się w znane schematy dezinformacyjne, które polegają na selektywnym doborze treści, niepełnej prezentacji kontekstu oraz konstrukcji uproszczonych analogii historycznych. W analizowanym przypadku można zidentyfikować kilka podstawowych technik komunikacyjnych charakterystycznych dla działań z zakresu manipulacji informacją:
• Fałszywa równoważność
Narracja konsekwentnie zestawia amerykański system segregacji rasowej z nazistowską polityką ludobójczą, sugerując ich ideologiczną i praktyczną tożsamość. Choć oba systemy opierały się na wykluczeniu i nierównościach, istnieją między nimi fundamentalne różnice, zarówno pod względem skali, jak i celu. Holokaust stanowił systematyczną, państwową kampanię fizycznej eksterminacji całych grup ludności, realizowaną na skalę przemysłową. Segregacja rasowa w Stanach Zjednoczonych, choć głęboko niesprawiedliwa i opresyjna, nie miała charakteru polityki eksterminacyjnej. Zrównywanie tych zjawisk prowadzi do uproszczonego obrazu historii i może zacierać granice między odmiennymi formami przemocy systemowej.
• Wybiórczość i pomijanie kluczowych faktów
Narracja przedstawiona na portalu pomija istotne elementy kontekstu historycznego. Brak odniesień do udziału Stanów Zjednoczonych w pokonaniu III Rzeszy, do roli ruchu na rzecz praw obywatelskich w przezwyciężeniu segregacji rasowej oraz do zasadniczych różnic między liberalną demokracją a totalitarnym państwem nazistowskim. Równocześnie nie uwzględnia się znaczenia ideologicznych fundamentów narodowego socjalizmu, takich jak niemiecki nacjonalizm w nurcie völkisch, rasowy antysemityzm czy skutki upokorzenia Niemiec po traktacie wersalskim.
• Uproszczona rama emocjonalna
Analizowane treści zostały skonstruowane w sposób silnie nacechowany emocjonalnie, co wskazuje na ich funkcję perswazyjną, a nie poznawczą. Narracja odwołuje się do postaw krytycznych wobec Stanów Zjednoczonych, obecnych w niektórych kręgach opinii publicznej w krajach Globalnego Południa. Przedstawienie USA jako państwa nie tylko moralnie skompromitowanego, lecz także współodpowiedzialnego za najcięższe zbrodnie XX wieku, ma potencjał do wzmacniania postaw nieufności wobec Zachodu oraz legitymizowania polityki prowadzonej przez jego przeciwników geopolitycznych.
Geopolityczny podręcznik Kremla
Analiza faktograficzna:
Opisana kampania narracyjna wpisuje się w szerszy i dobrze udokumentowany model działań informacyjnych Federacji Rosyjskiej, który polega na reinterpretacji historii XX wieku w celu wspierania bieżących interesów politycznych. Od rozpoczęcia pełnoskalowej inwazji na Ukrainę w 2022 roku, prezydent Rosji Władimir Putin wielokrotnie odwoływał się do koncepcji „denazyfikacji” jako uzasadnienia działań militarnych. Równolegle, rosyjskie media państwowe oraz przedstawiciele władz regularnie określają NATO, Ukrainę, a także rosyjską opozycję mianem struktur lub środowisk o charakterze „faszystowskim”.
W tym kontekście narracja o „amerykańskich korzeniach nazizmu” spełnia kilka funkcji strategicznych:
1. Dyskredytowanie państw demokratycznych
Poprzez przypisanie Stanom Zjednoczonym roli ideologicznego źródła nazizmu, rosyjski przekaz dąży do podważenia wiarygodności Waszyngtonu jako aktora legitymowanego do formułowania ocen moralnych na arenie międzynarodowej. Tego typu zestawienie ma na celu osłabienie pozycji Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników w dyskursie dotyczącym przestrzegania praw człowieka, suwerenności państw oraz międzynarodowego prawa humanitarnego.
2. Oddziaływanie na państwa Globalnego Południa
Kampania informacyjna została dostosowana do odbiorców w krajach arabskich oraz w szerszym kontekście – państw Globalnego Południa. W regionach tych często występują silne resentymenty związane z doświadczeniem kolonializmu, nierówności rasowych oraz zachodniej dominacji kulturowej. Narracja przedstawiająca Rosję jako państwo, które „zwyciężyło faszyzm” i nie było zaangażowane w budowę struktur kolonialnych, kontrastuje z wizerunkiem USA i może budować wrażenie, że Federacja Rosyjska stanowi alternatywnego, bardziej „autentycznego” partnera w relacjach międzynarodowych.
3. Zastosowanie strategii whataboutism
Istotnym elementem tej narracji jest wykorzystanie techniki polemicznej, polegającej na odwracaniu uwagi od krytyki własnych działań poprzez wskazywanie rzekomej hipokryzji przeciwnika. W przypadku każdej próby dyskusji na temat zbrodni wojennych, represji politycznych czy ograniczeń wolności słowa w Rosji, narracja zostaje przekierowana na pytania dotyczące przeszłości lub bieżącej polityki Stanów Zjednoczonych. Celem nie jest dostarczenie kontrargumentów, lecz rozmycie tematu i utrudnienie jednoznacznych ocen.
Komentarz interpretacyjny:
Strategia reinterpretacji historii XX wieku, realizowana przez władze Federacji Rosyjskiej, wpisuje się w długofalowy proces przebudowy polityki pamięci. Szczególnie po 2022 roku można zaobserwować nasilenie tendencji do przedstawiania Rosji jako konsekwentnego przeciwnika faszyzmu oraz moralnego spadkobiercy zwycięstwa w II wojnie światowej. W narracji tej konsekwentnie pomijane są jednak kluczowe elementy historii, takie jak zawarcie paktu Ribbentrop–Mołotow w 1939 roku, który umożliwił wspólną inwazję Niemiec i Związku Sowieckiego na Polskę oraz okres ścisłej współpracy strategicznej między tymi państwami do 1941 roku.
Pomijanie tych faktów pozwala na instrumentalne wykorzystanie symboliki antyfaszystowskiej w bieżącej komunikacji politycznej, niezależnie od tego, że Federacja Rosyjska prowadzi obecnie działania militarne o charakterze agresywnym, ogranicza przestrzeń demokratyczną oraz promuje teorie spiskowe, w tym o podłożu antysemickim.
Potencjalne konsekwencje tej strategii wykraczają poza doraźną walkę informacyjną. W przypadku skutecznej recepcji omawianych narracji może dojść do osłabienia zaufania do międzynarodowego porządku normatywnego, rozbicia istniejących sojuszy politycznych i społecznych oraz stworzenia przestrzeni ideologicznej, w której działania autorytarnych państw mogą być postrzegane jako moralnie uzasadnione lub relatywizowane. W tym sensie kampanie te nie tylko reinterpretują historię, ale także aktywnie kształtują nowe ramy legitymizacji dla polityki opartej na przemocy i negacji prawa międzynarodowego.
Wnioski
Zintensyfikowana publikacja artykułów w języku arabskim na portalu sarabic.ae, w których formułowana jest teza o ideologicznym pokrewieństwie między Stanami Zjednoczonymi a narodowym socjalizmem, nie ogranicza się do prowokacyjnej reinterpretacji historii. Stanowi element szerszej strategii komunikacyjnej, wpisującej się w działania z zakresu wojny informacyjnej. Poprzez selektywne ujęcie faktów historycznych oraz wykorzystanie istniejących wrażliwości społecznych, zwłaszcza w państwach Globalnego Południa, przekaz ten dąży do delegitymizacji zachodnich demokracji i budowy kontrnarracji, w której Rosja przedstawiana jest jako spadkobierca antyfaszystowskiej tradycji.
Analizowana kampania opiera się na mechanizmie rekontekstualizacji rzeczywistych historycznych zjawisk, takich jak amerykańskie ustawodawstwo segregacyjne czy ekspansja kolonialna, pozbawiając je pełnego kontekstu historycznego i moralnego. W rezultacie uzyskuje się przekaz, który może być atrakcyjny poznawczo, ale jednocześnie prowadzi do uproszczeń i deformacji obrazu przeszłości. Historia zostaje w tym ujęciu przekształcona w narzędzie oddziaływania psychologicznego, służące bieżącym celom politycznym i strategicznym.
W odpowiedzi na tego rodzaju działania konieczne jest systemowe wzmacnianie kompetencji w zakresie edukacji historycznej, krytycznej analizy przekazów medialnych oraz narracyjnej odpowiedzialności w debacie publicznej. Skuteczne przeciwdziałanie dezinformacji wymaga również międzynarodowego dialogu opartego na wspólnych standardach epistemicznych i wrażliwości kulturowej. Zrozumienie struktury i funkcji tego typu narracji staje się niezbędne nie tylko dla ochrony prawdy historycznej, ale także dla utrzymania trwałości relacji międzynarodowych w warunkach nasilającej się rywalizacji informacyjnej.
Opracował: Wojciech Pokora – Redaktor naczelny Disinfo Digest
The Kremlin’s Historical Revisionism: How Russian Disinformation in Arabic Links Nazism to American Roots https://shafafiyat.com/2025/08/17/the-kremlins-historical-revisionism-how-russian-disinformation-in-arabic-links-nazism-to-american-roots/