Kreml wykorzystuje zaawansowane technologie i taktyki, aby wpływać na wynik wyborów i destabilizować społeczeństwa. Kampania promująca Călina Georgescu na TikToku kolejny raz pokazuje, jak nowoczesne technologie i media społecznościowe są wykorzystywane do operacji wpływu, kształtowania opinii publicznej w sposób, który podważa uczciwość demokratycznych procesów.
Rosja rozwija adaptację tradycyjnych metod wywierania wpływu – takich jak szpiegostwo czy infiltracja polityczna – do zaawansowanych działań w przestrzeni cyfrowej.
Wpływ na wybory prezydenckie w Rumunii w 2024 r.
Elementem wpływu na procesy wyborcze w Rumunii była dobrze zorganizowana kampania informacyjna m. in. na TikToku. Wiodącym celem tych działań było promowanie jednego z kandydatów – Călin Georgescu. Cǎlin Georgescu, skrajnie prawicowy kandydat o prokremlowskich poglądach, miał otrzymać minimalne poparcie w wyborach prezydenckich w kraju, z zaledwie 1% głosów w sondażach przedwyborczych przeprowadzonych na miesiąc przed pierwszą turą 24 listopada 2024 r.. Jednak niespodziewanie znalazł się na szczycie wyników, zdobywając prawie jedną czwartą głosów – 22,94%.
Kampania była prowadzona co najmniej od listopada 2024 roku, zaangażowała ponad 100 influencerów, którzy łącznie posiadają ponad 8 milionów obserwujących. Kampania była przygotowana w sposób nielegalny, tj. uchylała się od wymogów Centralnej Komisji Wyborczej Rumunii dotyczących oznaczania materiałów wyborczych specjalnymi kodami identyfikacyjnymi.
Rumuńskie służby wywiadowcze (SRI) poinformowały, że kampania miała miejsce głównie na TikToku. Znaleziono dowody na to, że w proces ingerencji w wybory było zaangażowanych ponad 25 000 kont, które zaczęły publikować posty zaledwie dwa tygodnie przed wyborami.
Wiele z publikowanych treści nie spełniało wymogów transparentności wyborczej, budząc poważne wątpliwości co do przestrzegania prawa oraz wpływu tych działań na integralność procesu wyborczego. Nieoznaczone treści szybko zyskiwały na popularności, a w drugiej połowie listopada 2024 roku kampania osiągnęła 9. miejsce na światowej liście trendów TikToka. Materiały wideo publikowane pod hashtagami #echilibrusiverticalitate, #prezidentiale2024 i #unliderpotrivitpentrumine generowały od tysiąca do nawet pół miliona wyświetleń pojedynczego materiału. Kampanię wspierały zautomatyzowane konta, których wiodącym celem było zwiększenie potencjału dotarcia wybranych materiałów.
Popularność i widoczność treści była wspierana przez automaty. Boty używały identycznych hashtagów oraz graficznych ikon (emoji), aby manipulować algorytmami TikToka i wzmacniać dotarcie treści. Prezentowały również filmy znanych rumuńskich sportowców i instytucji rządowych, aby stworzyć pozory powszechnego poparcia społecznego Georgescu w Rumunii.
Mobilizacja influencerów
Oprócz zautomatyzowanych działań w serwisach społecznościowych, operacja wpływu na wybory w Rumunii była oparta na zaangażowaniu mikro-influencerów oraz precyzyjnie zaplanowanych scenariuszach narracyjnych.
Narzędziem wspomagającym operację wpływu było współdziałanie w ramach kampanii mikro-influencerów, którzy promując „nośne materiały”, stawali się (świadomie i nieświadomie) częścią operacji.
Wybrani influencerzy byli zaangażowani odpłatnie. Stawki wynosiły około 400 RON (ok. 85 USD) dla aktora posiadającego co najmniej 20 000 obserwujących. Oferta współpracy nie miała charakteru długofalowego. Oferty były dostępne tylko kilka dni, a ilość influencerów zaangażowanych w aktywną fazę kampanii nie była przesadnie duża i wynosiła kilkadziesiąt osób. Uczestnicy otrzymywali szczegółowe wytyczne dotyczące narracji, czasu trwania kampanii, oczekiwanych rezultatów (np. liczby wyświetleń), czasu publikacji, używanych hashtagów, a nawet emotikonów. Przygotowane treści koncentrowały się na budowaniu pozytywnego wizerunku kandydata poprzez hasła odwołujące się do równowagi i odpowiedzialności. Jednocześnie organizatorzy dbali o systematyczne rozpowszechnianie komentarzy, które bezpośrednio łączyły Georgescu z idealnym wizerunkiem prezydenta.
Wykryto dwa schematy działań promocyjnych:
- Hashtag #CG11:
- Używany w postach 1 183 kont.
- Spośród tych kont, 157 zostało założonych na TikToku po utworzeniu kanału na Telegramie, a 76 utworzono wyłącznie w celu publikowania treści promujących.
- Reszta to konta prowadzone przez prawdziwe osoby, które dobrowolnie publikowały treści wspierające Călina Georgescu.
- Specyficzne emotikony i imię kandydata:
- Wykorzystywano ciągi określonych emotikonów wraz z nazwiskiem kandydata, aby manipulować algorytmami TikToka.
- TikTok zidentyfikował 83 konta stosujące ten schemat, które łącznie zamieściły 2 912 komentarzy (z czego 23% pochodziło z oficjalnego konta Călina Georgescu).
TikTok zidentyfikował potencjalną sieć kont prowadzących działania manipulacyjne w celu wpływu na opinię publiczną w kontekście wyborów. Wykryto również sieć kont powiązanych z rosyjską propagandą, w szczególności z platformą informacyjną „Sputnik”, które wcześniej kierowały swoje działania do odbiorców w Rumunii i Mołdawii.
Koordynacja kampanii
Aktywność kont TikTok była organizowana za pośrednictwem aplikacji Telegram.
Zidentyfikowano kanał na Telegramie: „Propagator – Zaangażuj się, Odrodzenie Rumunii, Żywność, Woda, Energia” (@propagatorcg), którego celem było koordynowanie użytkowników TikTok w zakresie publikowanych postów i udostępnianych treści wideo. 24 listopada 2024 roku kanał @propagatorcg miał 1 088 subskrybentów, a 1 grudnia 2024 liczba użytkowników wzrosła do 5 005, co oznacza średni przyrost o 603 osoby w ciągu jednego dnia.
Subskrybenci kanału @propagatorcg otrzymywali jasne instrukcje dotyczące sposobu działania kont oraz zalecenia dotyczące zachowań użytkowników na TikToku. Przekazywano im również informacje o treściach, które miały być promowane lub udostępniane, w tym o emoji zaprojektowanych specjalnie do manipulacji algorytmami TikToka oraz nazwie kandydata.
Materiały były przygotowywane wcześniej i „wgrywane” na TikToka. Na dedykowanych grupach Telegrama zidentyfikowano posty zachęcające obserwujących do publikowania wspomnianych wcześniej tagów (#CG, #diaspora, #calingeorgescu), udostępniania konkretnych materiałów wideo z grup oraz do obchodzenia mechanizmów weryfikacji TikToka. Za pośrednictwem kanału Telegram użytkownicy otrzymywali również instrukcje wspierające masowe rozpowszechnianie treści (cross-posting) na innych niż TikTok platformach społecznościowych, takich jak X, Telegram czy Facebook.
Związki z prorosyjskimi aktorami
Analiza treści ujawniła, że narracje wykorzystywane w tej kampanii były bardzo podobne do tych, które Rosja stosowała wcześniej w operacji wpływu w Mołdawii oraz wpisywały się w model narracyjny stosowany od lat przeciwko Ukrainie.
Jednym z istotnych dla atrybucji aspektów kampanii było zaangażowanie osób i organizacji związanych z prorosyjskim ekstremizmem, organizacjami przestępczymi oraz radykalnymi ruchami religijnymi. Osoby te, wykorzystując swoje sieci kontaktów, promowały kandydaturę Georgescu, często poprzez komentarze, transmisje na żywo i repostowanie publikacji. Osoby te wcześniej aktywnie promowały prorosyjskie, antysemickie, anty-NATO oraz antyukraińskie narracje.
Wspomniane środowiska były zaangażowane nie tylko w promocję kampanii, ale również w działania destabilizujące krajobraz powyborczy, takie jak np. kolportowanie fałszywych informacji o fałszowaniu wyborów, wezwania do protestów oraz publikowanie materiałów promujących wizerunek Putina. W ramach kampanii promocyjnej jeden z liderów grupy prowadził działania na platformie TikTok, zarówno za pośrednictwem swojego osobistego konta, jak i transmisji na żywo, współpracując przy tym z przedstawicielami środowisk przestępczych. Analiza historii komunikacji wykazała, że przed „kampanią poparcia” Georgescu środowisko to było zaangażowane w promocję wizerunku Putina. Zgodnie z informacjami z Facebooka, w latach 2018–2019 jedna z osób związanych z tą działalnością była powiązana z projektami realizowanymi w Moskwie.
Służby specjalne Rumunii ujawniły dowody wskazujące na podejmowanie działań na terytorium Rumunii, które mogłyby zagrozić suwerenności państwa. Celem tych działań było wspieranie politycznych ambicji niezależnego kandydata Călina Georgescu w ubieganiu się o urząd prezydenta Rumunii.
Metody działania i podobieństwa do rosyjskich operacji
Warto podkreślić, że efektywność omawianej operacji nie zależała wyłącznie od zastosowanej TTP operacji (techniki, taktyki, procedury) czy masowego charakteru działań. Istotą efektywności było precyzyjne profilowanie i zaadresowanie do Rumunów narracji, które wpisywały się w ich wrażliwości.
Przed rozpoczęciem działań Rosja przeprowadza szczegółowe badania socjologiczne i polityczne w krajach docelowych. Celem tych analiz jest:
1) Zrozumienie trendów w opinii publicznej,
2) Identyfikacja słabości w systemach wyborczych i prawnych,
3) Analiza nastrojów społecznych i politycznych partii,
4) Profilowanie wrażliwości grup docelowych.
Na tej podstawie Kreml tworzy indywidualne strategie dostosowane do lokalnych warunków, co zwiększa skuteczność operacji.
Rumunia na celowniku rosyjskich operacji FIMI
Rumunia, jako członek NATO i bliski sojusznik Ukrainy, jest jednym z głównych celów rosyjskich działań hybrydowych. Rosja wykorzystuje sztuczną inteligencję i nowoczesne narzędzia informacyjne, aby tworzyć treści dostosowane do grup docelowych. Przekazy są projektowane tak, aby wywoływać silne emocje, polaryzować społeczeństwo i wzmacniać prorosyjskie narracje.
W 2024 roku działania Rosji w domenie informacyjnej wobec Rumunii obejmowały m. in.:
- Propaganda anty-NATO: Fałszywe narracje o zagrożeniu, jakie NATO rzekomo stwarza dla Rumunii.
- Dezinformacja dotycząca uchodźców ukraińskich: Kreowanie nieprawdziwych historii o problemach z uchodźcami w celu wzbudzenia niechęci wobec Ukrainy.
- Wspieranie ekstremistycznych sił politycznych: Promocja ruchów antysystemowych, które mają potencjał destabilizacji i osłabiania pozycji Rumunii w NATO i UE.
- Promowanie eurosceptycyzmu i antysystemowych postaw.
- Zastraszanie wojną, eskalacją, szantaż nuklearny.
- Dyskredytowanie liderów i instytucji europejskich.
- Wzmacnianie podziałów społecznych poprzez inspirowanie i eksponowanie wrażliwej tematyki (np.: tematy migracji, bezpieczeństwa).
- Podważanie zaufania do instytucji: Dyskredytacja liderów politycznych, podważanie zaufania do instytucji państwowych.
- Wspieranie prorosyjskich sił politycznych: Promowanie eurosceptycznych, radykalnych i antysystemowych organizacji, partii, kandydatów i liderow opinii (w tym influencerów), którzy realizują działania zbieżne z interesem Kremla.
- Polaryzacja społeczeństwa: Wzmacnianie polaryzacji społecznej w celu osłabienia stabilności politycznej Rumunii.
- Erozja wsparcia dla Ukrainy: Zmniejszenie poparcia społecznego i politycznego dla działań wspierających Ukrainę w walce z rosyjską agresją.
Rosyjskie ingerencje w procesy decyzyjne społeczeństw są realnym zagrożeniem dla stabilności i bezpieczeństwa demokratycznych państw. Wykorzystując zaawansowane technologie i szeroką sieć kanałów wpływu, Kreml destabilizuje zachodnie społeczeństwa i realizuje swoje interesy polityczne. W obliczu tych wyzwań kluczowe jest wzmocnienie odporności państw na zagrożenia hybrydowe oraz budowanie świadomości w społeczeństwach demokratycznych.
Opracował: Tadeusz Kania – Redakcja Disinfo Digest