Rok 2024 to kontynuacja i eskalacja rosyjskich wysiłków mających na celu zwiększenie wpływów Kremla w Afryce. Strategia ta obejmuje dyplomację, sprzedaż broni, rozmieszczenie tzw. Grupy Wagnera i nowego oddziału Korpusu Afrykańskiego (rosyjska formacja najemniczo-ochotnicza utworzona w 2023 roku), a także intensywne operacje informacyjne. Kreml, stosując złożoną mieszankę „twardej” i „miękkiej” siły, angażuje się nie tylko w tradycyjne formy współpracy, ale również koncentruje się na szerzeniu własnych narracji i kształtowaniu lokalnych opinii publicznych, prezentując Rosję jako przeciwwagę dla wpływów Zachodu.
Rosyjska “dyplomacja” w Afryce obejmuje liczne wizyty oficjalnych delegacji, zawieranie umów handlowych oraz współpracę wojskową z wybranymi państwami. Kluczowe miejsce w tych działaniach zajmuje eksport broni oraz wsparcie militarne, co ma strategiczne znaczenie zwłaszcza w niestabilnych regionach Sahelu. Często Moskwa zapełnia przestrzeń po wycofaniu sił zachodnich, oferując przy tym pomoc militarną w formie obecności Grupy Wagnera oraz nowo utworzonego oddziału Korpusu Afrykańskiego.
Rola Rossotrudniczestwo.
Rossotrudniczestwo (Federalna Agencja ds. Wspólnoty Niepodległych Państw, Rodaków Mieszkających za Granicą i Międzynarodowej Współpracy Humanitarnej) w Afryce, rosyjska agencja zajmująca się ”dyplomacją kulturową”, stanowi kontynuację długiej tradycji sowieckich i rosyjskich instytucji, których zadaniem była promocja wizerunku ZSRS, a obecnie Rosji, na arenie międzynarodowej. Współczesna działalność tej organizacji nawiązuje do czasów sowieckich, kiedy to budowanie wizerunku, a także operacje wywiadowcze i wpływu, były kluczowe dla pozycji Moskwy. Zarówno ZSRR, jak i Rosja prowadziły agresywną politykę, co rodziło konieczność regularnego wybielania wizerunku Kremla za pomocą dezinformacji i propagandy skrywanej pod pojęciami ”dyplomacji kulturowej”.
Agencja Rossotrudniczestwo odziedziczyła po swoich sowieckich poprzednikach sieć tzw. „Rosyjskich Domów”, która obejmuje ponad 90 placówek na całym świecie – od Azji Wschodniej po Amerykę Łacińską. Już na początku XXI wieku Rossotrudniczestwo koncentrowało się na promowaniu rosyjskich interesów w krajach Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP) oraz krajach bałtyckich, co wskazuje na trwałe ambicje Kremla w zakresie uzyskania dominacji w regionie postsowieckim.
Rossotrudniczestwo jako agencja propagandy i ośrodek operacji wpływu.
Rossotrudniczestwo działa jako narzędzie „miękkiej siły”, którego działalność obejmuje trzy główne obszary: promocję kultury rosyjskiej za granicą, wspieranie tzw. „kompatriotów” – Rosjan oraz rosyjskojęzycznych poza Rosją, oraz przydzielanie pomocy humanitarnej krajom o przyjaznym nastawieniu wobec Moskwy. W kontekście dyplomacji kulturowej, organizacja oferuje m. in. kursy języka rosyjskiego, promuje wydarzenia kulturalne oraz organizuje wymiany młodzieżowe, starając się kreować prorosyjskie postawy, szczególnie w młodszych pokoleniach.
Agencja podlega bezpośrednio rosyjskiemu Ministerstwu Spraw Zagranicznych, co w praktyce oznacza ścisłą kontrolę ze strony Kremla. Rossotrudniczestwo działa więc zgodnie z wytycznymi władz, będąc kierowane przez lojalistów Kremla, a jego struktura finansowa opiera się prawie wyłącznie na funduszach federalnych. Kreml intensywnie inwestuje w „twardą siłę” ale równolegle rozwija narzędzia wpływu.
Działalność w terenie: Funkcjonowanie „Rosyjskich Domów”.
Placówki Rossotrudniczestwo, pod nazwą „Rosyjskie Domy”, odgrywają kluczową rolę w realizacji strategii agencji. Na całym świecie prowadzą one działalność promującą język, kulturę i historię Rosji. Ich oferta kursów językowych, wydarzeń kulturalnych oraz warsztatów jest skierowana nie tylko do lokalnych Rosjan, ale i do osób niezwiązanych wcześniej z Rosją, co rozszerza zasięg oddziaływania agencji.
Od czasów sowieckich po współczesne, placówki te są często bazą operacji wywiadowczych i organizacjami przykrywkowymi. Charakter ich działalności oraz ścisła współpraca z służbami specjalnymi i MSZ Rosji definiują zaangażowanie organizacji w niejawne operacje wpływu.
Rossotrudniczestwo szczególnie aktywnie działa w Afryce wykorzystując „Rosyjskie Domy” jako ośrodki dystrybucji prorosyjskich narracji, wsparcia rosyjskojęzycznych społeczności oraz jako platformy propagandy.
Według publicznie dostępnych raportów, Rossotrudniczestwo organizuje operacje dezinformacyjne i współpracuje z rosyjskim wywiadem, również jako wsparcie dla procesów rekrutacji nowych agentów by następnie za ich pomocą kształtować wizerunek krajów zachodnich jako agresorów i wybielać własne działania, szczególnie w kontekście konfliktu z Ukrainą.
Działalność po inwazji na Ukrainę.
Po pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku Rossotrudniczestwo otwarcie wsparło politykę wojenną Kremla, oferując m.in. ”pomoc humanitarną” na zajętych terytoriach Ukrainy, co było wykorzystywane jako instrument propagandy. Agencja brała udział w dystrybucji pomocy humanitarnej, prezentując Rosję jako „wyzwoliciela”, dezinformując o trosce o życie cywili i narzucając pozytywny wizerunek wśród lokalnej ludności. W placówkach organizowano wydarzenia promujące prorosyjskie narracje i wspierające tzw. „tradycyjne” rosyjskie wartości, które były przedstawiane jako kontrast wobec zachodnich, ”zdeprawowanych” standardów. W tym kontekście, kampanie prowadzone przez Rossotrudniczestwo miały na celu nie tylko wzmocnienie poparcia dla Rosji, ale także osłabienie zaufania do państw zachodnich.
W ostatnich latach, mimo rosnącej izolacji międzynarodowej, jej działalność w Afryce znacznie się rozszerzyła. Organizacja funkcjonuje jako narzędzie wpływu, oferując pozornie kursy językowe, wystawy kulturowe oraz stypendia na studia w Rosji aby w rzeczywistości kształtować prorosyjskie postawy, a także zacieśniać relacje z lokalnymi elitami – szczególnie młodzieżą i studentami.
Działalność Rossotrudniczestwo w Afryce jest istotnym elementem strategii Kremla, ponieważ pozwala Rosji na wzmocnienie swojej pozycji w przestrzeni informacyjnej kontynentu. Organizacja ta prowadzi liczne działania “kulturowe”, sponsorując lokalne wydarzenia i wspierając prorosyjskie społeczności, co kreuje pozytywny obraz Rosji jako alternatywy dla Zachodu.
Rossotrudniczestwo jako wsparcie dla operacji propagandowych.
W latach 2000. ”miękka siła” stała się centralnym pojęciem w rosyjskiej strategii polityki zagranicznej. Dla Rosji pojęcie to odbiega jednak od standardowych definicji. Moskwa postrzega soft power nie tylko jako promocję kultury, lecz także jako narzędzie służące kształtowaniu międzynarodowej opinii publicznej. Na przykład kursy języka rosyjskiego w Afryce są nieodpłatne, co zwiększa ich dostępność i przyciąga zainteresowanie młodych Afrykańczyków, podczas gdy oferowane stypendia umożliwiają im studia w Rosji. Takie działania, prowadzone w przestrzeni edukacyjnej i kulturowej, budują wizerunek Rosji jako partnera godnego zaufania, jednocześnie odciągając uwagę od agresywnej polityki i działań militarnych Moskwy.
Rossotrudniczestwo działa również jako wsparcie dla operacji propagandowych Kremla. Przykładem są filmy agitacyjne produkowane przez Russia Today (RT) i Sputnik, które przedstawiane są jako materiały edukacyjne i często mają charakter antyzachodni. W rosyjskich oddziałach Rossotrudniczestwo na całym kontynencie regularnie wyświetlane są filmy promujące narracje Kremla, które za pomocą manipulacji i dezinformacji ”wybielają” rosyjską politykę wewnętrzną i zagraniczną oraz podkreślają ideę ”wielobiegunowego świata”, w którym Moskwa stanowi rzekomą alternatywę dla dominujących wpływów zachodnich.
Rosyjska edukacja jako narzędzie wpływów.
Edukacja wyższa i związane z nią programy stypendialne stały się ważnym elementem strategii wpływu Kremla. Afrykańscy studenci, którzy wyjeżdżają do Rosji na stypendia, wracają do swoich krajów z pozytywnym obrazem Rosji, a często także z prorosyjskimi przekonaniami. W roku akademickim 2024/2025 Rosja przyznała ponad 26 000 stypendiów dla studentów z krajów afrykańskich.
Rekrutacja studentów z Afryki na rosyjskie uczelnie nie jest przypadkowa i jest elementem szerszej strategii. Programy te mają nie tylko edukacyjny charakter, ale także polityczny. Afrykańscy studenci po zakończeniu nauki wracają do swoich krajów jako ”ambasadorzy” Rosji, zajmując często kluczowe stanowiska w administracji lub w sektorach publicznych i prywatnych, co pozwala Rosji na zyskanie lojalnych sojuszników w różnych strukturach państw afrykańskich.
Cele Rosji w Afryce.
Kreml zdaje sobie sprawę, że Afryka to kontynent o rosnącym znaczeniu geopolitycznym i gospodarczym. Strategia Rosji w Afryce jest przemyślana i ma na celu zwiększenie wpływów poprzez obecność militarną, dyplomatyczne działania oraz stosowanie narzędzi soft power. Dzięki systemowemu wykorzystaniu programów edukacyjnych, kulturalnych oraz działań informacyjnych, Moskwa buduje prorosyjskie postawy i tworzy bazę poparcia wśród młodych i wykształconych Afrykańczyków.
Rosja kontynuuje swoje zaangażowanie w Afryce, wykorzystując złożone metody propagandowe oraz działania oparte na ”miękkiej sile”. Za pośrednictwem Rossotrudniczestwo, Rosyjskich Domów oraz współpracy z wytypowanymi lub pozorowanymi organizacjami pozarządowymi, Moskwa stara się budować swój wizerunek jako alternatywy wobec ”złego Zachodu” jednocześnie intensyfikując swoje działania na polu dezinformacji oraz operacji wywiadowczych.
Opracował: Katarzyna Wojda – Redakcja Disinfo Digest