Rosyjskie operacje wpływu w Iraku są oparte na rozbudowanym katalogu technik i taktyk działań psychologicznych. Fundamentem jest konsekwentne modelowanie przestrzeni informacyjnej w celu uzyskania i zarządzania pożądanymi efektami informacyjnymi. Obserwacja irackiego środowiska informacyjnego ujawnia złożony model oddziaływania przez Rosję przy użyciu klasycznych technik i taktyk działań psychologicznych realizowanych wielodomenowo. Operacje Rosji w Iraku to elementem szerszej strategii Moskwy w regionie Bliskiego Wschodu i Lewantu, polegającej na umacnianiu własnej pozycji strategicznej, osłabieniu roli Zachodu oraz wspieraniu takich rozwiązań politycznych, które sprzyjałyby długoterminowym interesom Kremla. Techniki i taktyki wykorzystywane przez Rosję są wielowarstwowe, połączone i uzupełniają się wzajemnie, obejmując sfery informacyjną, medialną, polityczno-dyplomatyczną, gospodarczą, energetyczną, wojskową oraz społeczną.

Oddziaływanie informacyjne i propagandowe

Narracje prorosyjskie i antyzachodnie

Rosja, wykorzystując swoje kanały “medialne” powszechnie dostępne w języku arabskim (takie jak RT Arabic i Sputnik Arabic) oraz współpracujące z nią portale i agencje informacyjne, konsekwentnie buduje obraz siebie jako alternatywnego, stabilizującego gracza, który w przeciwieństwie do Zachodu nie dąży do hegemonii, lecz wspiera suwerenność i niezależność krajów regionu. W ten sposób rosyjskie operacje wpływu wpisują się precyzyjnie we wrażliwości psychologiczne Irakijczyków, szczególnie poprzez zestawianie wizerunku Zachodu jako destrukcyjnego i Rosji jako gwaranta stabilizacji.

• Wielowektorowe przekazy: Rosja prowadzi wielowektorowe działania informacyjne, które są obliczone na precyzyjne efekty psychologiczne. Dobrym przykładem są narracje wymierzone w poszczególne kraje Zachodu, które w sposób jednolity przedstawiają je w negatywnym kontekście państw zagrażających pokojowi i bezpieczeństwu regionu. W ten sposób efekty psychologiczne tych działań korespondują z wrażliwością wielopokoleniowej traumy irackiego społeczeństwa, które dotknięte licznymi konfliktami reaguje pozytywnie na wyobrażenia pokoju i stabilizacji, które w propagandzie eksponuje Rosja. Przykład: W operacjach psychologicznych eksponuje się rolę Rosji w pokonaniu tzw. Państwa Islamskiego w Syrii oraz podkreśla, że bez jej pomocy cały region byłby bardziej niestabilny. Równocześnie oczernianie są działania Zachodu, przedstawiając je jako destabilizujące i służące wyłącznie interesom amerykańskim.
• Dystrybucja dezinformacji: Rosja i Chiny dysponują rozbudowanym aparatem wpływu na dyskurs prowadzony poprzez serwisy społecznościowe. Poprzez anonimowe lub fałszywe konta w mediach społecznościowych, a także za pośrednictwem powiązanych z Kremlem portali informacyjnych i sieci blogów Rosjanie, wraz z Chińczykami rozprzestrzeniają perswazje, które realizują cele strategiczne obu państw w regionie. Taktyki:
  • Zatrudnianie (korumpowanie) lokalnych dziennikarzy, aktywistów czy liderów opinii.
  • Celowe sianie zamętu wokół dyskusji publicznych, np. na temat obecności wojsk amerykańskich, negocjacji rządowych z Zachodem, kwestii podziału zasobów ropy naftowej czy problemów etnicznych i religijnych.
  • Budowanie alternatywnych, spiskowych wyjaśnień wydarzeń, aby zmniejszyć zaufani do oficjalnych komunikatów rządu irackiego czy informacji podawanych przez zachodnie agencje prasowe w celu „legitymizacji” przekazu własnego i popularyzację źródeł rosyjskich i chińskich.
  • Wtórna masowa dystrybucja treści propagandowych i manipulacyjnych, które odnoszą się do wcześniej wprowadzonych treści dezinformacyjnych w celu ich legitymizacji i tworzenia wrażenia wiarygodności. Proces manipulacji wtórnej jest realizowany przy użyciu kontrolowanych lokalnych dziennikarzy, portali informacyjnych, stacji radiowych, wysoką aktywność personelu, w tym politycznego w mediach ogólnokrajowych.

Dyplomacja, kontakty polityczne i lobbowanie elit

Personalne relacje z kluczowymi decydentami: Rosja stara się utrzymywać bezpośredni kontakt z wpływowymi osobami na różnych poziomach oddziaływania. Taktyka obejmuje korumpowanie liderów opinii o różnym potencjale. Od poziomu lokalnego po strategiczny w celu wypracowania korzystnych dla siebie relacji w celu zrealizowania za ich pośrednictwem aktywności w sferze bezpieczeństwa, gospodarki i współpracy wojskowej. Rosyjski personel dyplomatyczny, ataszaty wojskowe, a także wysłannicy specjalni spotykają się z liderami lokalnymi, aktywistami, członkami partii politycznych, liderami milicji, kluczowymi figurami w parlamencie irackim oraz osobami z kręgów wojskowych i wywiadowczych. Efekt:

Tworzenie nieformalnych sieci wpływów i zależności, w których rosyjskie interesy są brane pod uwagę w procesie decyzyjnym irackiego rządu.

Wykorzystywanie napięć etniczno-religijnych: Kreml wspiera i inspiruje działania grup, które sprzyjają ograniczeniu wpływów USA, grając na wewnętrznych podziałach w Iraku (np. pomiędzy szyitami, sunnitami, Kurdami, Turkmenami). Przykład: Utrzymywanie i finansowanie kontaktów z szyickimi milicjami lub politykami, którzy są sceptyczni wobec Zachodu. Działania te nie muszą polegać jedynie na bezpośrednim wsparciu – często wystarczy sygnalizacja gotowości do współpracy czy promocja narracji sprzyjającej prorosyjskim środowiskom.

Techniki propagandy w irackiej przestrzeni informacyjnej

Monitoring środowiska informacyjnego Iraku w okresie od września do grudnia 2024 wykazuje ścisłą i zaplanowaną korelację perswazji realizowanej za pomocą tradycyjnych taktyk działań psychologicznych realizowanych za pośrednictwem operacji wpływu z perswazją obecną w działaniach informacyjnych. Zidentyfikowaliśmy szerokie spektrum narracji i przekazów propagandowych pojawiających się w irackiej infosferze, skierowanych przeciwko Zachodowi, wartościom demokratycznym, a niekiedy także przeciwko Polsce. Działania informacyjno psychologiczne są oparte na wielu mechanizmach perswazji językowej.

Demonizacja „innego” i kreowanie wroga zewnętrznego: Perswazje podkreślają rzekomą agresywność, imperializm, kolonializm i destabilizującą rolę Zachodu, w szczególności Stanów Zjednoczonych. Dzięki temu odbiorca jest nakłaniany do postrzegania Zachodu w kategoriach wrogiego, moralnie upadłego i niebezpiecznego agresora. Przedstawianie USA/Zachodu jako sprawców wszelkiego zła, inicjujących wojny i prowokujących konflikty, co pozwala skupić niechęć i strach odbiorców na jednym ośrodku „winy”. Tego typu perswazja koreluje ściśle z taktyką dostosowaną do wrażliwości psychologicznych Irakijczyków, zwłaszcza wielopokoleniowej traumy wojennej oraz PTSD.

Stosowanie silnych epitetów i ocen wartościujących: Perswazja używa nacechowanego emocjonalnie języka: określeń w rodzaju „zdemoralizowany”, „upadły”, „rasistowski”, islamofobiczny”. Takie epitety nie tylko wywołują negatywne emocje, ale także budują obraz Zachodu jako całościowo zepsutego moralnie. Wartościujące, pejoratywne określenia wzmacniają negatywny wydźwięk przekazu, wzbudzają odrazę i niechęć, bez potrzeby prezentowania racjonalnych argumentów.

Redukcja przeciwnika do jednego wymiaru (stereotypizacja i uogólnienia): Narracje propagandowe sprowadzają Zachód do jednorodnego bloku o negatywnych cechach, ignorując jego wewnętrzną różnorodność. Podobnie w przypadku Polski, przedstawianej jako marionetka USA lub jako kraj rasistowski i islamofobiczny. Upraszczanie obrazu i powtarzanie stereotypów ułatwia kształtowanie jednoznacznie negatywnego wizerunku, który jest łatwo przyswajany przez odbiorcę.

Teorie spiskowe i konstruowanie fałszywych zależności przyczynowo-skutkowych: W perswazjach systematycznie pojawiają się fałszywe wątki o tym, że NATO napadło na Rosję przy użyciu Ukrainy, USA kontrolują ISIS, Zachód prowokuje Rosję do wojny nuklearnej itp. Tworzenie spiskowych konstrukcji umacnia wyobrażenie świata jako areny tajnych intryg, w których Zachód jest głównym manipulatorem i wrogiem. Teorie spiskowe i perswazja eksponowana przez Rosję w Iraku odwołuje się do emocji i potrzeby rozumienia skomplikowanej rzeczywistości w prosty, choć fałszywy, sposób. Budują poczucie zagrożenia i wrażenie ukrytej prawdy, którą propaganda „ujawnia” eksponując jednocześnie wyobrażenie o Rosji jako bezinteresownym gwarancie bezpieczeństwa i stabilizacji.

Odwracanie ról ofiary i kata (projekcja): Podkreślanie, że to Zachód jest agresorem i faktycznym sprawcą wojen, a Rosja czy inne wrogie Zachodowi państwa jedynie „reagują” na prowokacje. W ten sposób demontuje się oficjalne, powszechnie uznawane interpretacje zdarzeń. Projekcja polega na przypisywaniu innych własnych cech lub działań przeciwnikowi, co pozwala sprawcy budować narrację o swojej moralnej wyższości.

Odwoływanie się do autorytetów i fałszywych źródeł wiarygodności: Częste cytowanie ambasadora Rosji, powoływanie się na rosyjskie i chińskie media, kreowanie przekazu tak, by wyglądał na wsparty dowodami (np. rzekome dokumenty o egzekucjach uchodźców, czy wypowiedzi „niezależnych” ekspertów). Wykorzystywanie źródeł, które mają w oczach odbiorców uchodzić za wiarygodne, by uwiarygodnić dezinformację i manipulacje.

Perswazja oparta na emocjach, kwestiach moralnych i religijnych: Perswazja oparta na emocjach, kwestiach moralnych i religijnych w irackiej infosferze stanowi istotny filar propagandy antyzachodniej oraz antydemokratycznej. Wzbudza silne negatywne emocje, konsoliduje grupy przeciwko wyznaczonym wrogom i podważa atrakcyjność wartości demokratycznych. Wykorzystanie wątków religijnych (np. islamofobia Zachodu, profanacja Koranu) czy obyczajowych (rzekome szerzenie LGBT, demoralizacja seksualna), aby zjednoczyć odbiorców przeciwko „zepsutemu” Zachodowi. Odwoływanie się do wartości uznawanych za święte lub nienaruszalne wzbudza oburzenie i potrzebę obrony przed zagrożeniem z zewnątrz.

Na obszarze Iraku, podobnie jak w innych częściach Bliskiego Wschodu, propaganda skierowana przeciwko Zachodowi bazuje nie tylko na argumentach politycznych czy geopolitycznych, ale także na emocjach, wartościach moralnych i wątkach religijnych. Celem takiej strategii jest:

• Mobilizacja emocjonalna i moralna: Wzbudzanie gniewu, oburzenia, poczucia niesprawiedliwości i zagrożenia, co skłania społeczeństwo do silniejszej identyfikacji z postawą antyzachodnią.
• Wzmacnianie własnej tożsamości i spójności grupowej: Prezentowanie Zachodu jako „obcego” i moralnie zdegenerowanego tworu, pozwala zjednoczyć odbiorców wokół wartości uznanych za tradycyjne, moralne i religijne.
• Zdyskredytowanie wartości demokratycznych: Atak na systemy polityczne Zachodu, przedstawianie demokracji jako fałszu i narzędzia kolonializmu, mają na celu podważenie atrakcyjności modelu liberalnego i odstraszenie odbiorców od wzorowania się na nim.

Taktyki działań psychologicznych obejmują szeroki wachlarz prostych ale skutecznych narzędzi manipulacji. Selektywna prezentacja faktów i kontekstów, pomijanie dementi: Propaganda eksponuje informacje sensacyjne i negatywne, pomija ich późniejsze sprostowania. W efekcie utrwala się w świadomości odbiorców negatywny obraz Zachodu, nawet jeśli pojawiają się dementi.

Efekt pierwszego wrażenia – odbiorcy zapamiętują najbardziej drastyczne i emocjonalne komunikaty, natomiast sprostowania często nie docierają z równą siłą.

Mieszanie faktów z fikcją i treściami sensacyjnymi: Wykorzystywanie sensacyjnych nagłówków, nietypowych wydarzeń (np. „dzieci w Polsce pijące wódkę”), by zaszokować odbiorcę i podtrzymać wrażenie chaosu, degeneracji i zagrożenia. Szokujące doniesienia odwracają uwagę od braku źródeł i uzasadnień, wywołując silne emocje i utrudniając racjonalną analizę.

Operowanie kontrastem „my–oni” i budowanie przeciwstawnych wizerunków: Przedstawianie Rosji czy Iranu jako sił pozytywnych, chroniących wartości i stabilność, w kontrze do destrukcyjnego i niemoralnego Zachodu. Wzmacnianie tożsamości własnej grupy i jednoczesne wzbudzanie niechęci do grupy obcej, co ułatwia kreowanie jednoznacznych postaw w społeczeństwie.

Mechanizmy perswazji językowej w irackiej infosferze opierają się przede wszystkim na wywoływaniu silnych emocji (strachu, gniewu, oburzenia moralnego), prezentowaniu uproszczonych i stronniczych wizji świata (demonizacja przeciwnika, teorie spiskowe), stosowaniu jaskrawego i wartościującego języka, wykorzystywaniu autorytetów pozornie wiarygodnych (ambasadorowie, oficjalne media), a także na włączaniu w przekaz treści sensacyjnych, manipulowanych i często niezweryfikowanych. W ten sposób propaganda wpływa na percepcję odbiorców, kształtując negatywny obraz Zachodu i wartości demokratycznych.

Opracował: Witold Repetowicz – Fundacja INFO OPS Polska

Raport powstał w ramach projektu Albatros II – MENA – Przeciwdziałanie dezinformacji i zagrożeniom informacyjnym dla wartości i instytucji demokratycznych, szkodzącym relacjom międzynarodowym oraz wpływającym negatywnie na wizerunek Polski w Libanie, Iraku i Egipcie.Badanie wpływu dezinformacji i propagandy na społeczeństwa MENA — raport, strategie obrony i wdrożenie rekomendacji.

Publikacja powstała w oparciu o Raport “Badanie środowiska informacyjnego Iraku”